Empirizm ve rasyonalizm farklar\u0131 nelerdir?<\/div>\n<\/p><\/div>\n<\/p>\n

Temelden ba\u015flayal\u0131m, empirizm nedir?<\/b><\/p>\n

Deneycilik ve ampirizm gibi adlarla da an\u0131lan empirizm; bilginin duyular ve deneyimler yoluyla elde edildi\u011fini s\u00f6yleyen <\/strong>felsefi bir g\u00f6r\u00fc\u015ft\u00fcr. Bilgi deneyimler ve duyumlar yoluyla elde edilidi\u011fi i\u00e7in insan ilk do\u011fdu\u011fu anda tabula rasa yani bo\u015f bir levhad\u0131r. Ya\u015fad\u0131k\u00e7a bu levha dolar ve insan bilgi sahibi bir ki\u015fi haline gelir.<\/p>\n

Evet, bilgiyi deneyimler sonucu elde ederiz ne var bunda diyorsan\u0131z bekleyin, empirizmin bilgi hakk\u0131nda ince bir d\u00fc\u015f\u00fcncesi daha var. <\/strong>Bilginin deneyim yoluyla elde edilmesi yetmiyor, o bilginin do\u011fru olup olmad\u0131\u011f\u0131 da deneyle \u00f6l\u00e7\u00fcl\u00fcyor. Yani ben duyumlar\u0131ma ve deneyimlerime g\u00f6re b\u00f6yle bir bilgi sahibiyim derseniz, empiristler gelir ve hadi g\u00f6ster bakal\u0131m derler. Bu noktada ak\u0131lc\u0131l\u0131kla aralar\u0131nda b\u00fcy\u00fck bir fark vard\u0131r.<\/p>\n

Empirizm felsefesinin etimolojik k\u00f6keni, pek \u00e7ok benzeri gibi Yunancaya dayanmaktad\u0131r. Yunanca deneyim anlam\u0131ndaki empiric k\u00f6k\u00fcnden gelen empirizm, o zamanlar e\u011fitim almad\u0131\u011f\u0131 halde pratik yapmas\u0131 sayesinde bir uzmana d\u00f6n\u00fc\u015fen hekimi anlatmaktayd\u0131. <\/strong>Zaman i\u00e7inde bu tan\u0131m geli\u015ferek t\u00fcm sosyal bilimler ve hatta hayat\u0131n kendisi i\u00e7in uygulanabilir hale geldi.<\/p>\n

Empirizm neyi savunur?<\/b><\/p>\n<\/p>\n

Empirizm sezgileri, ak\u0131lc\u0131l\u0131\u011f\u0131 ve vahiy yoluyla gelen bilgiyi reddeder. Bilginin temelinde deneyim oldu\u011funu <\/strong>ve elde edilen bilginin do\u011frulu\u011funun da ancak deney yoluyla ispatlanaca\u011f\u0131n\u0131 savunur. Bu nedenle bilim deneye dayal\u0131 bir alan oldu\u011fu i\u00e7in ba\u015fl\u0131 ba\u015f\u0131na empirik olarak kabul edilir. <\/p>\n

Empiristler i\u00e7in bilginin nas\u0131l elde edildi\u011fi son derece \u00f6nemlidir. Ben d\u00fc\u015f\u00fcnd\u00fcm ve bunu buldum gibi bir a\u00e7\u0131klama yeterli de\u011fildir. Nas\u0131l buldun g\u00f6ster, biz de g\u00f6relim ve kabul edelim <\/strong>d\u00fc\u015f\u00fcncesi bask\u0131nd\u0131r. Bilginin elde edildi\u011fi duyum bir his olmamal\u0131, herkes taraf\u0131ndan da duyu organlar\u0131 ile anla\u015f\u0131lacak bir durum olmal\u0131d\u0131r. <\/p>\n

Empirizm temsilcileri ve \u00f6nc\u00fcleri kimlerdir?<\/b><\/p>\n<\/p>\n

Empirizm temsilcilerini basit bir liste olarak vermek, onlara haks\u0131zl\u0131k olacakt\u0131r. \u00c7\u00fcnk\u00fc ilk \u00e7a\u011flarda ortaya \u00e7\u0131km\u0131\u015f empirizm hakk\u0131nda her birinin yapt\u0131\u011f\u0131 benzersiz katk\u0131lar vard\u0131r. <\/strong>Empirizmin temelleri ilk \u00e7a\u011fda Demokritos ve Epikuros taraf\u0131ndan at\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. Her ikisi de d\u00fc\u015f\u00fcncelerini, o d\u00f6nemki bilimin kan\u0131tlar\u0131 \u00fczerinden sunmu\u015flard\u0131r.<\/p>\n

Empirizmin temel kavramlar\u0131ndan bir tanesi olan tabula rasa, 11. y\u00fczy\u0131lda \u0130ranl\u0131 filozof Avicenna taraf\u0131ndan ortaya at\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. 12. y\u00fczy\u0131lda Arap filozof \u0130bn Tufail, <\/strong>tabula rasa kavram\u0131n\u0131 bir deney ile ispat etmi\u015ftir. Bu deney sonucunda, \u0131ss\u0131z bir adada ya\u015fayan bir yeti\u015fkin ile k\u00fc\u00e7\u00fck bir \u00e7ocu\u011fun benzer bir zihinsel yap\u0131da oldu\u011funu yani bilginin deneyimle kazan\u0131ld\u0131\u011f\u0131n\u0131 ortaya koymu\u015ftur.<\/p>\n

Empirizmin bir metodoloji haline gelmesi ise \u0130ngiliz Okulu taraf\u0131ndan ger\u00e7ekle\u015ftirilmi\u015ftir. 17. ve 18. y\u00fczy\u0131lda ortaya \u00e7\u0131kan bu ak\u0131mda <\/strong>John Locke, George Berkeley ve David Hume gibi isimler vard\u0131r. Bu isimler Descartes, Leibniz ve Spinoza gibi ak\u0131lc\u0131lara meydan okuyarak empirizmi savunmu\u015flard\u0131r.<\/p>\n

Empirizmi form\u00fclize eden isim, John Locke:<\/b><\/p>\n<\/p>\n

\u0130ngiliz filozof John Locke i\u00e7in ayr\u0131 bir ba\u015fl\u0131k a\u00e7mak gerekiyor \u00e7\u00fcnk\u00fc kendisi empirizmi 1690 y\u0131l\u0131nda kaleme ald\u0131\u011f\u0131 \u0130nsan Anlay\u0131\u015f\u0131na \u0130li\u015fkin Bir Deneme adl\u0131 yaz\u0131s\u0131nda form\u00fclize etmi\u015ftir. Tabula rasa kavram\u0131n\u0131 savunan Locke, <\/strong>bir deneyime at\u0131fta bulunmadan herhangi bir \u015feyin bilinebilir oldu\u011funu reddetti. Tanr\u0131 varl\u0131\u011f\u0131 bilgisi de dahil.<\/p>\n

\u0130rlandal\u0131 filozof ve piskopos George Berkeley ise Locke\u2019un bu g\u00f6r\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcn ateizme zemin haz\u0131rlayaca\u011f\u0131ndan endi\u015fe ederek <\/strong>1710 y\u0131l\u0131nda \u0130nsan Bilgisinin \u0130lkeleri \u00dczerine \u0130nceleme isimli yaz\u0131s\u0131nda farkl\u0131 bir empirizm bi\u00e7imi ele ald\u0131. Deneyimin, deneyin ve duyumun bile bizzat tanr\u0131n\u0131n ispat\u0131 oldu\u011funu iddia eden Berkeley\u2019in bu yakla\u015f\u0131m\u0131 daha sonra \u00f6znel idealizm olarak adland\u0131r\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. <\/p>\n

\u0130sko\u00e7lu filozof David Hume, Locke ve Berkeley\u2019in fikirlerini geli\u015ftirerek empirizm d\u00fc\u015f\u00fcncesine \u015f\u00fcphecili\u011fi de ekledi. Hume, bilgiyi fikir ve olgu olarak ikiye ay\u0131rd\u0131. <\/strong>Olgular deneyimle kolay bir \u015fekilde elde edilebilirdi. Ancak fikirler b\u00f6yle de\u011fildi. Benli\u011fin varl\u0131\u011f\u0131 gibi temel d\u00fc\u015f\u00fcnceler bile ak\u0131lla kesin olarak kurulmayaca\u011f\u0131 i\u00e7in onlar\u0131 i\u00e7g\u00fcd\u00fclerimizle kabul etti\u011fimizi savundu.<\/p>\n

Modern empirizm:<\/b><\/p>\n<\/p>\n

17. ve 18. y\u00fczy\u0131lda yap\u0131lan \u00e7al\u0131\u015fmalar ile form\u00fclize edilen empirizm, 19. ve 20. y\u00fczy\u0131lda olgunla\u015ft\u0131. John Stuart Mill, 19. y\u00fczy\u0131lda ortaya koydu\u011fu \u00e7al\u0131\u015fmalarla <\/strong>Hume ve Berkeley\u2019in d\u00fc\u015f\u00fcncelerini bir ad\u0131m daha ileri g\u00f6t\u00fcrerek matematik dahil t\u00fcm t\u00fcmevar\u0131msal ak\u0131l y\u00fcr\u00fctmelerin duyumun kal\u0131c\u0131 bir olas\u0131l\u0131\u011f\u0131 oldu\u011funu savundu. Bu d\u00fc\u015f\u00fcnce fenomenalizm yani a\u015f\u0131r\u0131 empirizm olarak adland\u0131r\u0131l\u0131r.<\/p>\n

19. y\u00fczy\u0131l\u0131n sonlar\u0131nda ve 20. y\u00fczy\u0131l\u0131n ba\u015flar\u0131nda, pragmatizm ad\u0131 alt\u0131nda birle\u015fen d\u00fc\u015f\u00fcnce bi\u00e7imleri ortaya \u00e7\u0131kt\u0131. Pragmatik d\u00fc\u015f\u00fcnceler, birbirine z\u0131t iki d\u00fc\u015f\u00fcnce olan <\/strong>empirizm ve rasyonalizmin ortak yanlar\u0131na odaklan\u0131yordu. CS Peirce ve William James gibi isimler, radikal empirizm olarak adland\u0131r\u0131lan baz\u0131 d\u00fc\u015f\u00fcnce bi\u00e7imlerini ortaya \u00e7\u0131kard\u0131lar.<\/p>\n

20. y\u00fczy\u0131lda empirizm \u00fczerine \u00e7al\u0131\u015fmalar yapan \u0130ngiliz deneycili\u011fi yeni anlay\u0131\u015flar kazand\u0131. <\/strong>Mant\u0131ksal pozitivizm olarak da adland\u0131r\u0131lan mant\u0131ksal deneycilik bu d\u00f6nemin \u00fcr\u00fcn\u00fcd\u00fcr. Gottlob Frege, Bertrand Russell ve Ludwig Wittgenstein gibi isimler genel kabul g\u00f6rmeyen baz\u0131 a\u015f\u0131r\u0131 empirik d\u00fc\u015f\u00fcnceler ortaya koydular.<\/p>\n

Empirizm ve rasyonalizm farklar\u0131 nelerdir?<\/b><\/p>\n<\/p>\n

Empirizm, bilginin duyu ve deneyim ile kazan\u0131ld\u0131\u011f\u0131n\u0131 savunurken, rasyonalizm, bilginin sezgisel olarak ve ak\u0131l yoluyla kazan\u0131laca\u011f\u0131n\u0131 s\u00f6yler. Radikal olmad\u0131\u011f\u0131 s\u00fcrece <\/strong>rasyonalistler duyu ve deneyimi inkar etmezler ancak bunlar\u0131n ya\u015fand\u0131\u011f\u0131 s\u0131rada bilginin elde edilme s\u00fcrecinde sezginin ve akl\u0131n rol\u00fcn\u00fc \u00f6n plana \u00e7\u0131kar\u0131rlar. Pragmatizm, her iki d\u00fc\u015f\u00fcncenin de do\u011fru yanlar\u0131 oldu\u011fu s\u00f6yleyerek orta yol bulmaktad\u0131r.<\/p>\n

Bilginin duyum ve deneyim ile elde edilerek deney yoluyla ispatlanaca\u011f\u0131n\u0131 savunan empirizm nedir, neyi savunur, temsilcileri nelerdir <\/strong>gibi merak edilen sorular\u0131 yan\u0131tlayarak konu hakk\u0131nda bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Empirizm felsefesi hakk\u0131ndaki d\u00fc\u015f\u00fcncelerinizi yorumlarda payla\u015fabilirsiniz. <\/p>\n