Kestirim ediyorum ki küçüklüğümüzde hepimizin, bir sirkte ya da okulumuzun düzenlediği bir aktiflikte sahne alan sihirbazın “Hokus pokus!” diyerek, şapkadan tavşan çıkarışını ağzımız açık bir halde hayranlıkla izleyip kafayı sihirbazlıkla bozduğu bir periyodu olmuştur.
Pekala yüzyıllardır kullanılan, adeta sihrin kendisiyle özdeşleşmiş olan ‘hokus pokus’un manasını ve nereden geldiğini biliyor musunuz? Yanıtınız ‘Hayır’ ise gelin birlikte sihrin tarihinde bir seyahate çıkalım.
‘Hokus pokus’un tarihi
Günümüzde hiçbir mana tabir etmediği; saçma sapan bir dizi söz olduğu düşünülse de ‘hokus pokus’un da aslında bir öyküsü var ve bu kıssa en az sihrin kendisi kadar karmaşık ve gizemli.
Bir teze nazaran kökeni bir Katolik ayini sırasında bir rahibin söylediği kelamlara dayanan hokus pokus; birinci olarak 17. yüzyılda sokak sihirbaz ve hokkabazları tarafından kullanılmaya başlanmış. Asıl emeli izleyicilerin dikkatini dağıtarak, gösteriyi yapan bireye rastgele bir sihir numarasını yapmak için gerekli olan fırsatı sağlamak olan hokus pokus, birebir vakitte izleyicileri numarada doğaüstü güçlerin tesirinin olduğuna ikna edecek etkiyi de yaratarak şovun inandırıcılığını da güçlendiriyordu.
Tekrar tıpkı yüzyılda yaşamış olan tarihçi Sharon Turner’a nazaran ise hokus pokusun kökleri, Hıristiyanlık öncesi vakitlerde pagan olan İskandinav‘ların inançlarında var olan “Ochus Bochus” isimli bir sihirbaz ve iblise dayanıyor; lakin Hıristiyanlıkla birlikte din adamlarının bunu, paganların inancını küçümsemek ismine sihirbaz saçmalıklarının bir modülü haline dönüştürdükleri düşünülmekte.
Gizemli muharrir Hocus Pocus
‘Hokus pokus’ tabiri hokkabazlıkla kontaklı bir halde birinci olarak 1620’lerde kullanılmaya başlanmış ve 1634 yılında da, asıl ismi bilinmese de kitabın başlığına ithafen Hocus Pocus olarak anılan bir adam, ‘Hocus Pocus Junior- The Anatomy of Legerdemain’ isimli bir kitap yazıp yayınlamış.
Bu gizemli müellifin, 1619 yılında İngiltere’de sihirbazlık şovları yapabileceğine dair lisansı olan William Vincent olabileceği sav ediliyor; fakat kesin bir delil olmadığı için muharririn kimliği hala daha gizemini korumakta.
1655 yılında ise Thomas Ady isimli bir adam, o vakitler büyücülük ve cadılıkla yargılanan insanların bahtı ile ilgili karar veren yargıçların yararlanmaları için “A Candle in the Dark” isminde bir kitap yazmış ve kitapta hokus pokus tabirine de yer vermiş.
İsa’nın etiyle kanı ve bir sihirbazın hiçbir mana söz etmeyen kelamları
Bununla birlikte, İncil ve Latince’de var olan kimi sözlerin yanlış anlaşılarak hokus pokusa evrildiğini düşünen John Tillotson üzere isimler de var.
Tıpkı devirlerde Canterbury Başpiskoposu olan John Tillotson, ‘hokus pokus’un Roma Kilisesi’nin Hz. İsa’nın et ve kanının, ekmek ve şaraba dönüştürülmesini sembolize eden ayini sırasında dua ederken söylenen ve ‘bu benim bedenim’ manasına gelen “hoc est corpus”un deforme edilip değiştirilmiş bir hali olduğunu tez etti; fakat birçok tarihçiye nazaran Tillotson’ın bu savının hiçbir tarihî temeli bulunmamakta. The Word Detective bu durumu, “Eldeki tüm ispatlar, ‘hokus pokus’un birinci olarak 1. James’in kararı sırasında yaşayıp İngiltere’de geniş bir üne kavuşan bir sihirbazın sahne ismi olarak ortaya çıktığını gösteriyor. Bay Hocus Pocus’un, ismini gösterisi esnasında tekrarladığı ‘Hocus pocus, tontus talontus, vade celeriter jubeo’ üzere nitekim de hiçbir şey söz etmeyen saçma sapan bir büyüden aldığı hayli açık; fakat bu kelamlar seyircinin dikkatini son derece tesirli bir biçimde onun üzerinden alıyordu. O vakitten beri de bu adamın ünü sayesinde bu kelamlar başka sihirbazlar tarafından kullanılmakta ve vakit içerisinde de hile yahut aldatma ile eşanlamlı hale geldi.“ diyerek açıklıyor.
Sihirbaz Hocus Pocus’un şovlarında kullandığı ‘Hocus pocus, tontus talontus, vade celeriter jubeo’ cümlesinin ‘Hocus pocus, tontus talontus’ kısmının hiçbir şey tabir etmediği gerçek olsa da birebir şey cümlenin devamı olan ‘vade celeriter jubeo’ kısmı için geçerli değil; zira bu kelamlar ‘hemen gitmeni emrediyorum’ manasına geliyor. Bu da, sihirbazlık numaralarının çok büyük bir kısmının objeleri ve bireyleri ortadan birden yok etmeye dayalı olduğunu düşündüğümüzde kulağa hayli manalı geliyor.
Bütün bunlara ek olarak ‘Hocus’ sözünün “sahte, oyun, oyuna getirmek” üzere manalara gelen ‘hoax’ sözünün de kökü olduğu düşünülmekte; lakin bu söz birinci olarak 1796 yılında kullanılmış, yani buna dair daha öncesine ilişkin bir bilgi bulunmamakta. Bu iki söz ortasında benzerlik epey ikna edici olsa da, ikisini birbirine bağlayan kesin bir ispat bulunmuyor.
Günümüzde hokus pokus hala daha aklımıza direkt olarak büyü ve bilinmeyeni getirse de kökeni ve ne manaya geldiği hala gizemini korumakta; tıpkı sihrin kendisi üzere. Tahminen de hokus pokusu sihirli yapan da bu gizemin ta kendisidir; sonuçta manasını bildiğimiz bir şeyin hiçbir sırrı kalmaz ve bu da bütün büyüyü bozardı, o denli değil mi?
