Birçok bilim insanı, kozmosun 13 – 14 milyar yıl evvel Büyük Patlama’yla birlikte oluştuğunu savunuyor. Büyük Patlama sonucunda iki şey ortaya çıktı: unsur ve güç. O vakitler tüm cihan bir iğnenin ucundan binlerce kat daha küçük bir balonun içine sıkıştırılmıştı ve hayal edebileceğimizden çok daha sıcak ve ağırdı. Vakitle cihan soğudu ve büyüdü; uygun ortamın sağlanmasıyla da en sonunda yıldızlar ve galaksiler oluşmuş oldu.
Dünya’nın seyahatinin başlaması ise biraz daha vakit alacaktı.
Dünya’nın öyküsü nasıl başladı?
Dünya bundan 4,6 milyar yıl evvel, büyük bir unsur bulutundaki parçacıkların çarpışması sonucu oluştu. Yerçekimi bütün bu toz ve gaz parçacıklarını bir ortaya toplayarak büyük kümeler haline getirdi. Bu büyük kümelerin çarpışmaya ve büyümeye devam etmesiyle de dünyamız uzun öyküsüne başlamış oldu. Dünya’nın antik günlerindeki halinin, bizim bugün bildiğimiz haliyle uzaktan yakından alakası yoktu alışılmış.
Dünyamızın milyarlarca yıl evvelki kıta formasyonu günümüzdekinden epey farklıydı. Bundan 4.6 milyar yıl evvel Dünya şimdi yeni yeni oluşmaya başladığında, uzayda dönen dev bir alev topundan fazlası değildi. Başlarda çok ısınmış gazlar uzaya kaçabiliyorken Dünya soğudukça atmosferin birinci halinin oluşması için yerçekimi yardımıyla hapsoldular ve bunun sonucunda da havada su buharının birikmesiyle birlikte, bulutlar oluşmaya başladı. Birinci kara kütlelerinin oluşması ise daha milyonlarca yıl alacaktı.
Levha hareketi nedir? Kıtaların formasyonunda ne üzere bir rol oynar?
Bu kısımda tektonik levha hareketlerinin ne olduğunu, dünya yüzeyini nasıl etkilediğini ve etkilemeye devam ettiğini birlikte inceleyeceğiz. Yıllar boyunca muhteşem kıtalar – birden fazla kara modülünün bir ortaya gelmesiyle oluşan devasa kara kütleleri- tektonik levha hareketleriyle birlikte oluştu ve yok oldu.
Tektonik levha döngüsü; bir muhteşem kıtanın, bir üstün okyanusla dengelenmesiyle başlar. Levha hareketi, kelam konusu harika kıtayı parçalamaya başlar ve bunun sonucunda okyanusa dağılan kara modüllerinin çarpışmasıyla da yeni bir muhteşem kıta oluşur; fakat bu harika kıta da en sonunda tıpkı yazgısı paylaşır ve bu döngü tekrarlanır. Şu an bu döngülerden birinin tam ortasında bulunmaktayız.
Pekala, Dünya şu anki halini nasıl aldı?
Geniş çevrelerce kabul edilen bir teoriye nazaran; Dünya’nın oluşmasından uzun yıllar sonra, yaklaşık olarak 250 milyon yılın akabinde, o vaktin bütün kıtaları bir ortaya gelerek Pangaea olarak bilinen harika kıtayı oluşturdu. Daha sonra ise günümüzden yaklaşık 150 milyon yıl evvel, bu üstün kıtada bir yarık belirdi ve sualtında, Orta Atlantik Sırtı boyunca yeni bir kabuk oluştu. Bu değişikliği takiben, Pangaea vakit içinde parçalanıp Gondwana ve Laurasia olarak isimlendirilen iki devasa kıtaya ayrıldı.
Gondwana; günümüzde Afrika, Güney Amerika, Avusturalya, Antartika ve Hindistan’ı kapsayan bir kara kesimiydi. Hindistan’ın alt kıtası buradan koptu; Afrika’nın güney kıyısını da keserek süratle kuzeye sürüklendi ve Asya kıtasıyla çarpıştı. Böylelikle, 2500 kilometreden fazla olan uzunluğuyla dünyanın en büyük sıradağları olan Himalayalar oluşmuş oldu. Dünya’nın bu yeni hali, bizim şu an bildiğimiz haline epey yakındı.
Yerkürenin kara kütlelerinin, yerkabuğunda yavaşça hareket etmelerine sebep olan levha hareketlerinin bu sürükleyici serüveni hala devam etmekte; kıtalar yılda birkaç kilometre süratle birbirlerinden uzaklaşmakta. Kimi bilim adamlarının iddialarına nazaran şu an var olan ve giderek birbirlerinden uzaklaşan kıtalar, dünyanın yuvarlak olması sebebiyle, uzak gelecekte tekrar bir ortaya gelerek yeni bir üstün kıta oluşturacak; tıpkı daha evvel olduğu üzere.
Levha hareketlerinin nasıl işlediğini merak edenleriniz varsa, sizi şöyle alalım:
