Her gece birebir saatte, uyanmanız gereken saatten çok daha evvel uyandığınız oluyor mu? Güya beyniniz gecenin bir körüne alarm kurmuş üzereyse ve uyku sisteminizi bozmaktan öteki hiçbir işe yaramayan bu alarmdan kurtulamıyorsanız, yalnız değilsiniz.
Her gece birebir saatte uyanmak, beşerler ortasında son derece sık yaşanan bir durum. Fakat asıl tasa verici olan daima tıpkı saatte uyanmak değil, uyandıktan sonra neler yaptığınız. Bilim dünyasının her gece tıpkı saatte uyananlar için birçok karşılığı var. Dilerseniz bu nedenlere ve hangi durumlarda endişelenmeniz gerektiğine birlikte bakalım.
Tahminen de gece daima birebir saatte uyandığınızın farkında değilsinizdir
Bilim insanları, her gece birebir saatte uyanmaya olağan bir gözle bakıyor. Hatta söylenenlere nazaran gece birden fazla defa uyanabiliyoruz, lakin çok azımız uyandığımızın farkına varıyor. ABD Pensilvanya Üniversitesi’nde uyku davranışları alanında Uzman Hekim Michael Perlis, yetişkin insanların gece en az 15 kez uykusundan uyandığını belirtiyor.
Bu uyanmaları hatırlamamamızın bir sebebi var elbette. Bunun sebebi de uyanma etabına geçtiğimiz vakit şuurumuz tam olarak uyanamıyor ve hipnogojonik evreye geçiyor. Bu evrede canlı hayaller, hatta halüsinasyon görmemiz bile mümkün. Şayet şuurumuz tam olarak kendine gelemezse, gece uyandığımızı hatırlamak pek mümkün olmuyor.
Sirkadiyen ritim, geceleri bizi uyandıran nedenlerden biri olabilir
Sirkadiyen ritmi hayatınızda birinci kez duymuş olabilirsiniz, fakat kendisinin son derece kolay bir açıklaması bulunuyor. Bildiğiniz üzere Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki 24 saatlik dönüşünün, canlılar üzerinde bir tesiri bulunuyor. Buna biyolojik saat, ya da sirkadiyen ritim deniyor.
Bu biyolojik saat içerisinde bedenimizdeki hormonlar fonksiyonlarını görür, ne vakit uyuyacağını ve ne vakit uyanacağını programlar ve kalp suratı performansı ve beden ısısı üzere son derece değerli etkenleri düzenlemekle sorumludur.
Sirkadiyen ritim, beynin suprakiazmatik ismi verilen bir çekirdek tarafından yönetilir. Yarı saydam olan göz kapaklarımız sayesinde ortamdaki karanlık yahut aydınlık derecesi bu çekirdeğe iletilir ve birtakım durumlarda bu ritim bozularak, uykumuzdan uyanmamıza sebep olur.
Bildiğiniz üzere ışıklı bir ortamda uyumak son derece ziyanlıdır zira beyin, gece olduğunda kendini dinlendirebilmesi ve gece yapması gereken misyonları meselesiz bir halde yerine getirmesi için karanlığa gereksinim duyar. Güneş doğup da odaya ışık girmeye başladığı vakit beyin, bedene “hadi uyan artık sabah oldu” sinyalleri gönderebilir ve şayet geceleri televizyon ya da ışık açıkken uyuyorsanız, bu sinyallerin gönderilme saatinde bozukluklar yaşayabilirsiniz.
Anksiyete ve depresyon da işin içinde olabilir
Günlük hayatta yaşadığınız problemler, fazla gerilimli olmanız uyku tertibinizi olumsuz tarafta etkileyen en kıymetli faktörler ortasında yer alıyor. Şayet uykuya dalmakta zahmet çekiyorsanız, gecenin bir yarısı nedensiz bir biçimde uyanıyorsanız ve geri uyumak pek mümkün olmuyorsa, anksiyete yahut depresyonun eşiğinde olabilirsiniz.
Klasik Çin tıbbına nazaran her gece tıpkı saatte uyanmanızın çok farklı bir nedeni olabilir. Şayet 23.00-03.00 ortası daima uyanan biriyseniz, yaşadığınız duygusal çöküşler ve hayal kırıklıkları sizi uykunuzdan uyandırıyor olabilir. Yeniden birebir kültür, gece bu saatlerde uyanmanın bedenin karaciğer toksinlerini atmaya çalışırken çok fazla efor sarf etmesinden kaynaklanabileceğini belirtiyor.
Şayet sabaha karşı 03.00-05.00 suları uyanıyorsanız ise bunun nedeni tekrar keder, hayal kırıklığı yahut depresyon olabilir. Son olarak 05.00-07.00 ortasında uyanan insanların, hayatlarında negatif hisleri bastırmaya çalıştığı lakin bu hislerin daima belirtilen saatlerde ortaya çıktığına inanılıyor.
Uyku apnesi, çoğunlukla her gece tıpkı saatte ortaya çıkıyor
Uyku esnasında teneffüsün durması olarak bilinen uyku apnesi, yalnızca her gece tıpkı saatte uyanmanıza yol açmaz, birebir vakitte ilerleyen evrelerde uyku sisteminizin büsbütün alt üst olmasına sebep olur.
Tucson Arizona Üniversitesi Tıp Fakültesi Uyku ve Sıhhat Araştırma Programı yöneticisi Michael Grandner, uyku döngülerinin öngörülebilir olması nedeniyle uyku apnesi üzere tıbbi olayların gecenin daima birinci saatlerinde olduğunu, bu yüzden uykudan sonraki birinci 3 yahut 5 saat ortasında uyanmanın bu çeşit bozukluklardan kaynaklanabileceğini belirtiyor.
Çevresel faktörler, uyku kalitesinde değerli bir rol oynuyor
Kestirim edebileceğiniz üzere hangi şartlar altında uyuduğumuz, sağlıklı bir uyku çekip çekmeyeceğimiz konusunda kıymetli bir rol oynuyor. Çok aç olmanız ya da midenizin büsbütün dolu olması, bu faktörlerden yalnızca biri.
Gece yatağa yattığımızda bulunduğumuzun ortamın sıcaklığını ayarlamak da son derece kıymetli. Çok sıcak ya da çok soğuk bir ortamda uyumak, gecenin ilerleyen saatlerinde uyanmamıza yol açabiliyor. Birebir vakitte gün içerisinde yarım saat olsa bile kestirmek, uyku sistemimizin şaşmasına ve gece kesintisiz bir uyku çekmemize mahzur oluyor. Son olarak siz hatırlamasanız bile, gece gördüğünüz ürkütücü bir kabusun sizi apansız uyandırabileceğini de söylemeden geçmeyelim.
Her gece birebir saatte uyanmak olağan, lakin sonrasında uykuya geri dönemiyorsanız durum biraz vahim olabilir
Yazımın başlarında da belirttiğim üzere bilim insanları her gece birebir saatte uyanmaya kaygı verici bir olay olarak bakmıyor. Endişelenmeniz gereken nokta, uyandıktan sonra rahat bir formda uykuya dalıp dalamadığınız.
Her gece birebir saatte uyanmanın insomnia, yani uyku bozukluğu ile bir ilgisi olmasa da uyandıktan sonra uykuya geri dalamama, insomnia başlangıcı olduğunu gösterebilir.
Psikiyatrist ve uyku uzmanı Alex Kane’in her gece birebir saatte uyananlar için kimi tavsiyeleri bulunuyor. Kane, şayet daima tıpkı saatte uyanıyorsanız kendinize uykuya geri dönmek için 15-20 dakikalık bir vakit tanıyın diyor.
Kane’in söylediklerine nazaran şayet bu müddet zarfında geri uyumak mümkün değilse, yapabilecek en sağlıklı şey saat kaç olursa olsun yataktan kalkmak olacaktır. Kane; “Beynimiz birtakım şeyleri ilişkilendirmeye hayli meyillidir. Şayet gereğinden fazla yatakta kalırsak beyin, yatağı uyku yerine telaş yahut planlama üzere uyanıkken yaptığımız aktivitelerle ilişkilendirebilir” diyor.
Elbette yataktan kalktıktan sonra yapabileceğimiz şeyler son derece kısıtlı. Bir sefer beynimizi büsbütün uyanık olduğuna katiyetle ikna etmememiz gerekiyor. Kane, yataktan kalktıktan sonra cep telefonu ile ilgilenmek, oyun oynamak üzere aslında büsbütün açık olan şuurumuzu daha fazla uyarmak yerine, nefes idmanları yahut meditasyon üzere hem bedenimizin hem de beynimizin gevşemesini sağlayacak aktiviteler yapmamızı öneriyor.
Kaynak 1, Kaynak 2, Kaynak 3, Kaynak 4
