Dünya üzerinde 500 faal volkan bulunuyor ve her yıl bunlardan 50 kadarı harekete geçerek lavlarını püskürtüyor. Yalnızca bu yıl bile İspanya, İzlanda, Endonezya, İtalya’daki volkanlar gündemde sık sık yer aldı. Birtakımı 800, birtakımı 6000 yıllık uykusundan uyanarak tekrar lav püskürtmeye başladı.
Türkiye’nin de içinde olduğu Alp-Himalaya jenerasyonunda İspanya’dan başlayıp İtalya ve Yunanistan üzerinden Türkiye, İran, Endonezya ve Filipinler’e yanlışsız giden bölge içerisinde yüzlerce volkan var. Buralarda tarih boyunca patlamış büyük volkanlar bulunuyor.
Pekala, 15 volkana sahip Türkiye için volkan tehlikesi ne kadar büyük?
Datalara nazaran Türkiye’de yaşanan son volkanik patlama, 1855 yılında Tendürek Dağı’nda gerçekleşti. Lakin uzmanlara nazaran, bu volkanlar büsbütün susmuş değil ve vakti geldiğinde tekrar faaliyete geçecek!
Omayra Sánchez isimli bu kızın meşhur fotoğrafı bizim için bir örnek. Kolombiya’daki Nevado del Ruiz volkanının patlamasının akabinde çekildi.
1985 yılındaki patlamada 23.000’e yakın insan öldü. Sıkıştığı yerde 60 saat boyunca beklemek zorunda kalan Omayra da ne yazık ki kurtarılamadı. Makûs iktisat, terörizm üzere problemlerle boğuşan beşerler “tüm kederler bitti de volkan mı kaldı” diyordu. Yani bu kadar kişinin ölmesinin nedeni hazırsızlıktı.
Sessiz ve derinden gerçekleşen bir felakete neden olan volkan, bundan evvel 1845’te patlamıştı. 140 yıldır uyuduğu için tehlikeli olmadığı algısı oluşmuştu. Halbuki beşerler için uzun olan bu vakit dilimi, jeoloji için çok çok kısaydı.
Bilim insanları uyarmıştı lakin kimse dinlememişti. Bizde de emsal bir durumun yaşanmaması için yetkililerin ve halkın bilinçlenmesi gerekiyor. Zira bu yüzyılda Türkiye’de bir yanardağ patlama ihtimali, patlamama ihtimalinden çok daha yüksek!
Türkiye’de volkanik özellikte 15 farklı oluşum var. Patlama tarihleri şu biçimde:
Bir volkanın etkin sayılması için son 10.000 yılda patlamış olması kâfi. Bizdeki volkanların 10 tanesi teknik olarak faal volkanlar.
Etkin Volkanlar:
Acıgöl-Nevşehir
Ağrı (Ararat)
Erciyes Dağı
Göllü Dağı
Hasan Dağı
Karaca Dağ
Karapınar Volkanik Alanı
Kula
Nemrut Dağı
Tendürek Dağı
Mümkün Volkanlar:
Girekol Zirve
Gölcük
Kars Platosu
Süphan Dağı
Faal Olmayan Volkanlar:
Kapadokya
Türkiye’de tekrar bir volkanik patlama olma ihtimali nedir?
Bristol Üniversitesi ve TÜBİTAK tarafından hazırlanan bir araştırma raporuna nazaran, Türkiye dünyadaki volkanik faaliyete mesken sahipliği yapan 95 ülkeden en riskli 14. ülke.
Risk haritamız şu formda:
Volkan riskinin tek bileşeni Endonezya, İzlanda üzere sık sık patlayan volkanlara sahip olmak değil. Birebir vakitte o volkanların etrafında ne kadar insanın yaşadığı, o ülkenin vatandaşlarının ve yetkililerinin volkanik bir felakete ne kadar hazırlıklı olduğu, ülkede volkanların ne kadar yakından takip edildiği ve genel olarak volkanik tehlike ve risklerden ne kadar haberdar olunduğu üzere ayrıntılar da değerli.
Türkiye’de volkan riski üzerinde neredeyse hiç durulmadığı ve neredeyse hiçbirimizin volkanizmayla ilgili en ufak bir fikri olmadığı için volkanik oluşumlar etrafında muazzam bir nüfus birikimi kelam konusu. Ülkemizdeki faal volkanların etrafındaki 100 kilometrelik yarıçapta 15 milyon insan yaşıyor.
2100’e kadar Türkiye’de bir volkan patlaması yaşanma ihtimali %70’in üzerinde.
Bu ihtimali varsayım etmenizi isteseydik %7, %0,7 üzere oranları daha çok duyardık lakin bilime nazaran gerçek ihtimali bu! Buna karşın volkan tehlikesi konusunda bir bilinçlendirme neredeyse yok. Meğer biz görmesek bile çocuklarımız, torunlarımız çok büyük ihtimalle Türkiye’de bir volkan patlamasına tanıklık edecekler.
Kolombiya’daki o çocuğun ve onunla birlikte 23.000 kişinin vefatına neden olan Nevado del Ruiz 1985 yılında patlamadan evvel 1845’te patlamıştı. Ağrı Dağı 1840’ta, Tendürek Dağı ise 1855’te patladı.
Ağrı Dağı’nın son patlamasında en az 1900 kişinin öldüğü düşünülüyor, ki o vaktin nüfusuyla düşününce bunun ne kadar çok olduğunu anlayabilirsiniz. Bu sayı doğruysa, bu, kayıtlı insan tarihindeki en ölümcül 21. volkanik patlama olduğu manasına geliyor.
12 ülkeden 35 bilim beşerinin Türkiye’de yaptığı bir araştırmada Nemrut’un da hâlâ faal olduğu görüldü.
Bonn Üniversitesi’nden Prof. Dr. Thomas Litt koordinatörlüğünde yapılan araştırmada, Van Gölü’nün yaşının yaklaşık 400.000 yıl olduğu ve gölün Nemrut volkanının patlamasından kaynaklandığı saptandı.
Prof. Dr. Thomas Litt, en son 1440’lı yıllarda faaliyet gösterdiği varsayılan volkanın patlayarak faaliyete geçeceğini belirtti. Göl üzerinde yapılan bu araştırmayla birlikte jeofizikçiler, jeologlar ve risk analizcilerine nazaran en büyük risk ise volkanizmanın akarak değil patlayarak oluşması.
Çatalhöyük yakınlarındaki Hasan Dağı’ndaki patlama ile Neolitik Çağ’da yapılmış bir görüntü resmi ortasında da bir irtibat olduğu düşünülüyor.
Kaliforniya Üniversitesi’nden Axel Schmitt ve grubunun araştırma sonuçlarına nazaran Çatalhöyük’te yaşanan volkanik patlama ile “lav püskürten volkan resmi”nin vakitleri çakışıyor.
Yeni deliller 8600 yıllık fotoğrafın dünyanın en eski görüntü resmi olduğunu kanıtlayabilir. 1960 yılındaki hafriyatlarda kerpiç bir konutun duvarında keşfedilen, bir yerleşim yeri üzerindeki iki zirveli volkanın lav püskürtmesini gösteren, üç metre genişliğindeki MÖ 6600 tarihli fotoğraf Ankara’da Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde tutuluyor.
Ege Denizi’nde de volkanik faaliyetler görülebiliyor. Yunan adası Santorini bir volkan patlaması sonucunda oluşan bir ada, hatta 2012 yılında da bu bölgede denizin altında genç bir volkan oluştu.
Marmaris’in 150 metre ilerisinde 25 metre derinlikte de bir volkan ağzı tespit edilmişti. Deniz suyunda yüksek sıcaklıklar ve bölgede sismik faaliyetlere rastlanmıştı (2340 deprem).
Bilim, nasıl ki içinde bulunduğumuz pandeminin geleceğini yıllar evvel söylediyse bu durum konusunda da bizi uyarıyor. Tahminen bir hafta sonra tahminen de bir asır sonra… Orada bir yerde sinsi bir düşman bizi bekliyor.
Kaynaklar:
Bonn Üniversitesi’nden Prof. Dr. Thomas Litt koordinatörlüğündeki 35 bilim insanı
Dr. Davet Mert Bakırcı (Evrim Ağacı)
Kaliforniya Üniversitesi’nden Prof. Dr. Axel K. Schmitt ve takımı
Jeofizik Uzmanı Dr. Oğuz Gündoğdu
Jeolog Prof. Dr. Okan Tüysüz
Dokuz Eylül Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Sözbilir
Yıldız Teknik Üniversitesi Tabiat Bilimleri Araştırma Merkezi Lideri Prof. Dr. Şükrü Ersoy
Jeofizik Yüksek Mühendisi Prof. Dr. Övgün Ahmet Ercan
TurkVolc
