Son yıllarda dünyanın en çok konuşulan ülkelerinden biri tartışmasız ki Çin. Asya ülkesi ekonomik olarak güçlendikçe siyasi ve kültürel aktifliğini de arttırmaya başlamıştı. Bu tesirin lokomotiflerinden biri ise teknoloji yatırımlarıydı.
Çin’de peşpeşe gelen piyasa düzenlemelerinin bir sonraki amacının teknoloji devleri olabileceği tabir ediliyor. Bu durum hem Çin içerisinde hem de dünyanın geri kalanındaki piyasalarda bir gerginliğe neden oluyor. Çin Devlet Lideri Xi‘nin son açıklamaları da bu tansiyonu etkiliyor.
Teknoloji devleri kamuya devredilebilir mi?
Çin’in şu andaki durumunu anlamak için ülkenin geçmişine bakmak gerekiyor. Mao periyodunda ülkede mutlak bir komünist idare hakimdi. Sonrasında ise yavaş yavaş ülkede kısmi zenginleşme başladı. Deng Xiaoping devrinde “zengin olmak onurludur” anlayışı ile birlikte Çin halkı da zenginleşme adımları atmaya başlamıştı.
Günümüzde de Çin’in kimi kentleri kapitalizmle etkileşime geçebilir ve kapitalist ülkelerde bulunan sisteme uyumludur. Yeniden de ülkenin büyük kısmı komünist rejimle yönetilmektedir. Ülkenin uyguladığı sıkı sansür ve kontrol siyasetleri, çok merkeziyetçi sistem de bu durumu pekiştirir.
Son periyotta ise Çin’in artık durumu değişti. Geçmişte yoksul bir ülke olarak ucuz işgücü kaynağı olarak ele alınan Çin artık orta sınıf bir ülke haline gelmeyi başardı. Xi de artık ülkenin zenginlerinde toplanan kaynakların halka yayılması gerektiğini düşünüyor. Bu durumun bir nedeni olarak da güçlenen bireylerin parti idaresini sorun çıkarması ihtimali.
Para güç münasebeti
Hem yurt içinde ellerinde tuttukları kapital, hem de ülke dışındaki tesirleri nedeniyle teknoloji devleri Xi’nin radarına girmiş durumda. Analistlere nazaran bu bireylerin ellerindeki güç, Çin’in idaresindeki Komünist parti için bir risk. Son yıllarda Alibaba, TikTok, Tencent üzere isimler Çin’den çıkan dikkat cazip isimler ortasında yer alıyordu.
Çin’in bir sonraki amacının teknoloji zenginleri olup olmayacağı merak ediledursun, ülkede teknoloji devleri şimdiden kimi adımlar atmaya başlamış durumda. Geçen hafta Xi tarafından yapılan açıklamanın akabinde 24 saat geçmemişti ki Tencent, ülkede “genel refah” yaratılması için yaklaşık 5.6 milyar poundluk bir fon ayırma kelamı verdi. Firma bu ayın başında da gençlerin oyun mühletine kısıtlama getiren özellikleri duyurmuştu. Bu atağın nedeni ise devlet medya organlarının oyunları “ruhani afyon” olarak nitelendirmesiydi.
Şirketlerin hareket alanı azalıyor
Asya devinde devletin yaklaşımı daha sert hale geldikçe Çinli firmaların piyasa bedeli de etkileniyor. Pasifik okyanusunun her iki tarafındaki hükümetlerin baskıları sonucu Çin menşeli firmaların toplam bedel kaybı 1 trilyon dolar eşiğini aşmış durumda.
Altın Ejderha Endeksi ismi verilen ve Çin’in ülke dışında süreç gören en büyük 250 firmasının yer aldığı listede bu yıl toplam kıymet kaybı da yüzde 50’ye gelmiş durumda. Didi üzere ülkenin büyük firmalarının dış pazarlarda sürece açıldıkları anda sıkı kısıtlamalarla müsabakası, hatta direkt engellenmesi genel olarak bir çekince oluşturuyor. Birtakım şahıslar Çin’in bu hususta karar vermesi gerektiğini savunurken kimileri ise Çin’in düzenleyici rolünün gereğini yaptığını savunuyor.
Tek etkilenen firmalar değil
Firmalar Çin’deki zenginliğin dağıtımı probleminden etkilenenlerden sırf biri. Şahıslar için de durum epeyce karmaşık gözüküyor. Çin’in kısıtlamalarını eleştiren Alibaba’nın kurucusu Jack Ma tam üç ay müddetle gözden kaybolmuş ve büyük tansiyona neden olmuştu.
TikTok’un sahibi olan ByteDance’ın kurucusu da “kitap okuyup hayal kurmak” için vazifesi bıraktığını açıklamıştı. Pinduoduo isimli e-ticaret platformunun kurucusu olan Colin Huang da şirketteki misyonundan el çektirilmişti.
Daha bunun milletlerarası hengamesi var
Çinli firmaların yurtdışında, bilhassa ABD borsalarında süreç görmesi Çin açısından çok da beğenilen karşılanan bir şey değil. Çünkü ABD’de geçen bir yasa, ülke borsasında yer alan firmaların en geç üç yıl içerisinde muhasebe kayıtlarını ABD’li denetçi ve yetkililere açmasını gerektiriyor. Trump devrinde çalışmalarına başlanan bu düzenleme Biden devrinde de devam ediyor.
Çin ise buna karşılık olarak yeni bir yasa çıkardı ve şirketlerin, öncesinden yasal mercilerden müsaade almaksızın yabancı denetçilere muhasebe kayıtlarını açmasını yasakladı. Bu da istedikleri vakit şirketlerin denetlenmesini engelleyebilecekleri manasına geliyor.
Ortalama bir yatırımcı için ise bu durum bir risk oluşturuyor. Diyelim ki bir firmanın payını aldınız ve bu firma da 3 yıl boyunca muhasebe kayıtlarını paylaşamadığı için borsadan kaldırıldı. Elinizde paylarla kalakalırdınız. Bu risk de Çinli firmalara yatırım yapacak olanları korkutuyor.
Çin’in iç siyasetleri daha uzun mühlet tartışılmaya devam edilecek üzere gözüküyor. Bu hususta siz ne düşünüyorsunuz?
