Arjantinliler ortasında ekonomik gidişatı konuşmak epeyce yaygın. Buenos Aires’teki çocuklar bile dolar kurunun, enflasyon düzeyinin ne manaya geldiğini biliyor. Tıpkı bizde olduğu gibi!
Arjantin 20. yüzyılın başlarında dünyanın en güçlü ülkelerinden biriydi, Fransa ve İtalya’yı bile geride bırakmıştı. Ülkenin ekonomik performansı çeşitli nedenlerle düşüşe geçti ve bilhassa 20. yüzyılın sonlarından bu yana, şiddetli dengesizlikler sergiledi.
Arjantin pesosu, 2021’de dolar karşısında en çok bedel kaybeden ikinci para ünitesi oldu. Ondan açık orta önde birinci olan para ünitesi bilin bakalım hangisi?
Pekala Arjantin nasıl oldu da bu duruma geldi ve artık ülkede neler yaşanıyor? Yüz yıl evvel dünyanın en varlıklı ülkelerinden biri olan Arjantin, o vakitlerden günümüze kadar, yıllık ortalama %105 enflasyon yaşadı ve 5 kere para ünitesi değiştirmek zorunda kaldı.
Gelişmiş ülkeler sınıfından, gelişmekte olan ülkeler sınıfına düşen tek ülke oldu. 2021 yılında Arjantin iktisadı, yeniden yüksek enflasyon ile devalüasyon lanetinin ortasında kalıyor.
Enflasyon, ülkeyi uzun müddettir rahatsız etse de, son birkaç yılda daha akut sorun hale geldi.
Eski Cumhurbaşkanı Mauricio Macri, peso ile doların fiyatını birbirine yakın tuttu. Fakat 2020’de sağcı Macri’nin solcu Alberto Fernandez’e yenilmesinden sonra, pesonun fiyatı keskin bir formda yükseldi. Böylece Arjantin son 30 yılın en yüksek enflasyon düzeylerini kapattı.
Arjantin hükûmeti, yüksek seviyede yoksulluk ve işsizlikle gayrette zorluklarla karşı karşıya kaldı ve ulusal işgücünün neredeyse yarısı, kayıt dışı bölümde istihdam edildiği düşünülüyor.
Solcu Fernandez 65 milyar dolarlık dış borcu muvaffakiyetle tekrar yapılandırdı.
Ülkede enflasyon yüksek, peso bedel kaybetmeye devam ediyor.
Arjantin Merkez Bankası rezervleri 3 milyar doların altında. Makroekonomik görünüm tasa verici. Arjantin’de iktisadın %95’i paralel döviz kuruyla yönetiliyor. Dokumadan mesken eşyasına, besinden teknolojik eserlere kadar ithal ne almak isterseniz döviz kuruna karşılık ödeniyor. Yani bir teknoloji mağazasında kredi kartıyla bir oyun alırsanız, onu dolar oranına karşılık peso ile öderseniz. Arjantin’de bugün 1 dolar 102,37 peso civarında.
Ülkede toplumsal huzursuzluk, kapalı okullar, dolu hastaneler, kabine uyuşmazlıkları ve berbatlaşan bir iş ortamı var.
Ağır bakım yataklarının yaklaşık %70’i dolu. Yoksulluk içinde yaşayanların oranı 2017’de %26 iken şimdilerde %42’ye dayanmış durumda. Dünya Bankası’na nazaran, enflasyon 2020’de biraz düşmesine karşın, hâlâ % 40’ın üzerindeydi.
Arjantin, siyasal sürecini bir türlü tamamlayamayan bir ülke. Yanlış ve popülist siyasetler, meseleleri zaten getirdi (Bizim de çabucak her periyotta örneklerini gördüğümüz üzere…)
Uzun vadeye hitap etmeyen tahliller, iktidardaki istikrarsızlık bu ekonomik çöküşe bir ivme kazandırdı.
Çöküşün başlangıcı için daha geriye gitmek gerekiyor. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra arka arda yaşanan darbelerden sonra en son Juan Peron tekrar bir darbe ile iktidarı ele geçirdi. Bu devirde ülke Peroncu Popülizm olarak isimlendirilen bir süreç ile yönetildi. Bu süreç içerisinde sık sık askeri darbeler yaşandı.
Asıl kritik sürecin başlaması ise Peron’un devrilmesi ile oldu. Yeniden bir darbe ile idare tekrardan el değiştirdi.
Gelen askeri cunta idaresi bu süreçte Arjantin’in sonunu hazırladı. Ülkede bir istibdat idaresi başladı. Parlamento, siyasi partiler, sendikalar kapandı. Ülkede kapanmaz yaralar açtı ve bu durum tüm ülkenin geleceğine mal oldu.
Evvel askeri cunta idaresinde ülkede 30.000 insanın ortadan kaybolduğu bir periyot yaşandı. Muhalif olan birçok insan ortadan kaldırıldı, bu insanların vefatına ait çeşitli güçlü teoriler var. Bu teorilerden kimileri; insanların cesetlerinin okyanuslara atıldığı, helikopterlerden yüksek aralardan yere atıldığı tarafında.
Arjantin halkı hâlâ bu periyodun ağıtlarını yakıyor. Askeri cunta idaresinin yaptığı en büyük kusur ise 1982 yılında İngiltere’ye karşı başlattığı uğraş oldu: Falkland Savaşı
Arjantin yakınlarında yer alan, tamamına Falkland ismi verilen birçok ada mevcut. Bu adalar Britanya’nın sömürgecilik periyodundan kalma, stratejik değere sahip bir İngiliz denizaşırı toprağı. Ayrıyeten adaların jeopolitik pozisyonunun yanında petrol ve yeraltı madenciliği bakımından epey varlıklı.
Bu topraklara 1982 yılında Arjantin çıkarma yaptı. İngiltere’nin bir askeri harekatla yanıt vermesi ile iki ülke ortasında 6 hafta boyunca süren resmi bir savaş yaşandı. Arjantin tarafının teslim olması ile savaş mutlak İngiliz galibiyeti ile sonuçlandı.
Savaşın akabinde, başta ABD ve İngiltere olmak üzere birçok ülkeden Arjantin’e karşı ambargolar koyuldu. Arjantin’in iktisadı bu devirde çöktü. Para basımlarının geldiği son nokta ile enflasyon oranları %5000’e kadar yükseldi.
Askeri cunta idaresi 1983 yılında idaresi tekrardan sivillere devretti. Böylece ülkede tekrardan demokrasi hâkim oldu: Carlos Menem Devri
El Turco lakaplı, Suriye kökenli(Latin Amerika’ya geçen yüzyılın başında Osmanlı tebaası olarak göç etmiş Orta Doğu kökenlilere bu kıtada “El Turco” deniyor) Carlos Menem, 1989 yılında 10 yıllık müddetle Arjantin devlet lideri seçildi. Vazife mühleti boyunca birçok kere global şirketlerden rüşvet aldığı argümanıyla gündeme geldi.
Carlos Menem, misyon müddetinde kısa müddette güzelleşmeler sağlamak için, halkına gövde gösterisi yapmak ismine Arjantin’e ilişkin tüm kamu kuruluşlarını özelleştirdi. Bu periyotta %7 büyüme bile yaşandı.
Fakat, anlık tahlil olan bu özelleştirme siyaseti kısa müddette yarar gösterse de uzun vadede Arjantin devleti kamu kuruluşlarından hiçbir getiri sağlayamaz hale geldi. Kamu kuruluşlarından çıkarı olmayan ve yeni yatırım alamayan Arjantin iktisadı iktisatta düşüş yaşamaya devam etti.
Yolsuzluklar, yanlış siyasetler, global krizler aslında sıcak paraya muhtaç olan Arjantin’de 2001 yılında derinlemesine bir kriz yaşattı.
Ülkede geniş protestolara da sebebiyet veren kriz, Arjantin iktisadında bir iflasa sebep oldu. İktidarın daha müdahaleci olmaya çalıştığı iktisat modeli çok kısıtlı kaldı. Bu süreçte de siyasi istikrarsızlık yaşayan Arjantin tüm nüfusuyla ağır bir yoksulluğun içine sürüklendi.
Ülkede ağır işsizlik sorunu ortaya çıktı ve birçok yerde grevler başladı. Arjantin bu periyotta IMF’den tekrar tekrar borçlar istedi. Dış borçlar Arjantin iktisadının her yerini sardı.
Siyasetçiler bu duruma seyirci kalınca ve bir çaba vermeyince çöküş bir çığ üzere ivme kazanarak devam etti.
Arjantin halkının yaşadığı yoksulluk, işsizlikteki rekorlar, enflasyon oranları, dış borçların artması, ülkenin getirisinin masrafları karşılayamaması artık önü alınamayacak seviyeye geldi.
Her ne kadar IMF siyasetlerini harfiyen uygulasa da Arjantin iktisadı bir türlü nefes alamıyor. 2018 üzere yakın vakitte da iki önemli ekonomik kriz yaşayan Arjantin artık memleketler arası imajını büsbütün kaybetmeye yakın.
Özetle; Arjantin halkının hali ve Arjantin yakın siyasi tarihi tüm dünyaya ders niteliğinde bir ileti veriyor.
Şu an başkanlık sisteminin hâkim olduğu Arjantin laik, federal bir anayasal cumhuriyet. Vaktinde darbeler, ambargolar, siyasi çekişmeler nedeniyle şimdilerde hâlâ o devrin sancılarını çekiyor. 2001’de de bizdeki üzere bir krizle boğuştular.
Geçtiğimiz ay Arjantin’de de taban fiyat bizde olduğu üzere %50’ye yakın arttı ama artırıma karşın enflasyon nedeniyle maaşlar süratle eriyor. Tekrar bizim üzere onlar da 2023’te seçime gidecekler. Çok misal bir mukadderatı paylaştığımız söylenebilir.
Kaynaklar: Independent Türkçe, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Vikipedi, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, BBC, DergiPark, Mevzuat Mecmuası, ResearchGate, Forbes, Reuters
