Fantastik renkleriyle büyüleyici bir görsel şölen sunan aurora borealis’in rastgele fark edilebilir bir ses üretip üretmediği sorusu yüzyıllardır araştırmacıların aklını kurcalayan bir soru. Güneş parçacıklarının Dünya atmosferindeki gaz molekülleri ile etkileşimi sonucunda ortaya çıkan auroranın, çoklukla manyetik alanın en güçlü olduğu Dünya kutuplarının yakınlarında meydana geldiği bilinen bir gerçektir; fakat auroranın ses çıkardığı raporları epeyce enderdir ve bilim insanlarınca uzun yıllarca reddedilmiştir.
Fakat 2016 yılında Finlandiya’da yürütülen bir araştırma, kuzey ışıklarının sahiden de insan kulağıyla duyabilecek bir ses ürettiğini doğruladığını argüman ediyor. Araştırmada yer alan araştırmacılardan birinin yaptığı bir ses kaydına nazaran, yer düzeyinden 70 metre yükseklikte bulunan büyüleyici ışıkların çıkardığı ses duyulabiliyor. Lakin tıpkı sesin duyulabilmesi için gerekli olan şartlar üzere, sesin ardındaki düzenek da hala daha gizemini muhafazaya devam ediyor.
Auroraların sesi olduğu gerçeği bilim dünyasında uzun yıllarca kabul görmedi
Auroral ses; bilhassa de 20. yüzyılın birinci on yılında, kuzey enlemlerindeki yerleşim yerlerinden gelen söylentilerin, bazen gökyüzündeki büyüleyici ışık şovlarına bir ‘ses’ in eşlik ettiğini bildirdiği tartışmaların konusuydu. Görgü şahitlerinin aktardıklarına nazaran spesifik olarak şiddetli kuzey ışıkları şovları esnasında son derece sessiz, neredeyse duyması imkansız bir çatırtı ve vızıltı sesi duyulabiliyordu. Kuzey Kanada ve Norveç’ten gelen misal söylentiler de bu durumu dayanaklar nitelikte olsa da, çok az sayıda kaşifin bu kelam konusu sesi duyduğunu tez etmesi sebebiyle bilim topluluğu bir türlü ikna olmadı.
O vakte ilişkin auroral seslerin raporlarının güvenilirliği, kuzey ışıklarının yükseklik ölçümleriyle de yakından alakalıydı. Yalnızca Dünya atmosferine inen manzaraların insan kulağının duyabileceği sesi iletebileceği düşünülüyordu. Buradaki asıl sorun ise 1932-3 İkinci Memleketler arası Kutup Yılı sırasında kaydedilen sonuçların, auroraların en yaygın olarak Dünya’nın 100 km üzerinde ve çok nadiren de 80 km’nin altında gerçekleştiğinin tespit edilmesiydi.
Buna nazaran ışıklardan gelen fark edilebilir sesin Dünya yüzeyine iletilmesinin imkansız olması gerekiyordu. Bu bulguları göz önüne alan seçkin fizikçiler ve meteorologlar hususa kuşkuyla yaklaştılar ve auroral sesin gerçekliğini reddettiler. Hatta ünlü bir fizikçi olan Sir Oliver Lodge; auroral ses işittiklerini argüman eden insanlarda bunun ruhsal bir yansıma olabileceğini bile söyledi.
Auroral seslerin varlığı resmi olarak 1970’li yıllarda kabul görmeye başladı
Lakin 20. yüzyılın önde gelen aurora bilimcisi Carl Størmer, aurorayı duyduğunu argüman eden iki asistanı tarafından yazılan kayıtları yayınladı ve büyük hacimli ferdî raporlara bir ölçü da olsa meşruiyet kattı. Størmer’in asistanı olan Hans Jelstrup, “auroranın titreşimlerini tam olarak takip ediyor üzere görünen, bariz biçimde dalgalı, çok tuhaf, hafif bir ıslık sesi” duyduğunu, Bay Tjönn ise “yanan çimen yahut sprey” üzere bir ses duyduğunu söyledi. Bu son iki şahidin sözleri ne kadar inandırıcı olsa bile tekrar de auroral sesin çalışabileceği bir düzeneğe dair rastgele bir telaffuzda bulunmadılar.
Bu gizemin karşılığı, birinci olarak 1923 yılında, tanınmış bir Kanadalı astronom olan Clarence Chant tarafından sonunda bulundu. Chant’a nazaran kuzey ışıklarının hareketi Dünya’nın manyetik alanını değiştiriyor ve önemli bir arada bile atmosferin elektriklenmesinde değişikliklere neden olabiliyordu. Chant’ın 1920’lerde pek de ilgi görmeyen bu savı, 1970’lerde iki aurora fizikçisinin tarihî ispatları tekrar gözden geçirmesiyle kabul gördü. Chant’ın teorisi bugün bilim insanları tarafından büyük ölçüde temel alınıyor; lakin ses üretme düzeneğinin tam olarak nasıl çalıştığı konusundaki tartışmalar hala daha devam etmekte.
Auroral sesler pek çok bestekara de ilham oldu
Kesin olan bir şey var ki evet, auroralar nadiren de olsa insan sesinin duyabileceği frekansta sesler çıkarabilir. Yani uzun vakittir süregelen bu telaffuzlar hayali yahut uydurma değil, bilakis son derece objektif bir gerçek. Üstelik auroral sesler pek çok sanatçıyı da etkilemiş durumda. Mesela Letonyalı bir bestekar olan Ēriks Ešenvalds’in, sesi duyduğunu sav eden insanların telaffuzlarından yola çıkarak auroral ses fenomenini anlatan ‘Northern Lights’ isimli bir bestesi bulunuyor.
Northern Lights – Ēriks Ešenvalds
Öte yandan kuzey ışıklarının radyo sinyallerini meskeninizde dinlemeniz de mümkün. Her ne kadar bu radyo frekansları, kuzey ışıklarının ürettiği duyulabilir sesleri karlı bir dağın zirvesinde şahsen duymakla teğe bir tıpkı olmasa da aurora’nın süreksiz, uçucu ve dinamik tabiatı hakkında az da olsa öz bir fikir edinmenize yardımcı olabilir.
