İslamiyet’in kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim; birinci kere Akkoyunlular Devleti Dönemi’nde Türkçe’ye çevrildi ve birinci defa Cumhuriyet’in birinci yıllarında Atatürk’ün buyruğuyla Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır tarafından günümüzdeki Türkçeye tefsir edildi.
Atatürk’ün o yıllarda bu buyruğu vermesinin tek sebebi, milletinin inandığı ve yaşadığı inancı ezbere ya da kulaktan dolma bilgilerle değil, okuyarak ve araştırarak öğrenmesini istemesiydi. Benzeri bir olay, Hristiyan İnancı’nda da yaşanmış ancak daha sancılı bir süreç cereyan etmişti. Gelin daima bir arada, kıssanın kahramanı William Tyndale (Vilyım Tindıl) ile tanışalım.
Kısaca William Tyndale ve erken hayatı
William Tyndale; infaz edildiği güne kadar, insanların kiliseye değil de gerçeklere ulaşmasını kendisine misyon edinen, ömrü boyunca genel olarak Rönesans’ın değerli isimlerinden Felemenk Desiderius Erasmus ve Martin Luther’den etkilenen lisan bilimci ve İncil alımı.
Doğumu hakkında resmî bir bilgi olmasa da 1494 yılında İngiltere’nin Gloucestershire kentine bağlı Stinchcombe köyünde dünyaya geldiği kabul edilir.
Çocukluğu ve gençlik yılları
Tyndale’ın ailesi, pek çok kaynağa nazaran Güller Savaşı (Wars of the Roses, 1455 – 1487 yılları ortasında süren 32 yıllık bir iç savaş) sonucunda Northumberland’den göçüp gelen bir ailedir. Aile, Hychyns (Hitchins)’lar olarak da tanındığı için; Tyndale, Oxford’a ilişkin Magdalen Hall’a William Hychyns ismiyle kayıt oldu.
Tyndale, daha sonra Oxford’da lisans düzeyinde teoloji (din bilimi, ilahiyat) eğitimi aldı. Burada eğitim gördüğü mühlet boyunca ileri düzeyde Fransızca, Yunanca, İbranice, Almanca, İtalyanca, Latince ve İspanyolca öğrendi. Ne yazık ki hayatı boyunca tanışmak istediği Erasmus, Tyndale gelmeden bir sene evvel okuldan ayrılmıştı.
Cambridge macerası ve her şeyin başladığı nokta
Tyndale, Oxford’dan sonra Cambridge’de eğitimine devam ederken; burada din konusundaki fikirlerini de açıklamaya başladı. O devirlerde İncil’in İngilizceye çevrilmesi yasaktı. Yeniden o periyotta Papa ve Kilise, devlet idaresinde direkt tesirliydi.
Bu yanlış karar ve uygulamalara daha fazla dayanamayan Tyndale, “Papa, devleti değil; kiliseyi yönetmeli ve her vatandaş kutsal kitabı okuduğunda anlayabilmeli” diyerek o günlerde kimsenin yürek edemediği bir çıkış yaptı.
Laiklik çıkışı, Tyndale’ın başına bela olmaya başladı
“Papa, devleti değil; kiliseyi yönetmeli” çıkışıyla bir manada laik bir hal sergileyen Tyndale, yakın etrafından reaksiyon görmüş ve bu reaksiyon de yayılmıştı. Tüm bu reaksiyonlara karşın, bir adım daha ileriye giden Tyndale, 1523 yılında İncil’i İngilizceye çevirmek için gerekli olan müsaadeleri almak umuduyla Londra seyahatine çıktı.
Londra’da beklenen yanıt ve Almanya süreci
Tyndale, Londa’ya geldiğinde beklendiği üzere olumsuz ve sert bir cevap aldı ama hangi ihtilal güle oynaya ve gül bahçesinde gerçekleşmişti ki? Tyndale da bunun farkındaydı, çaba etmesi gerekiyordu ve gayrete koyuldu.
Londra’da maruz kaldığı sansür ve engelleme teşebbüslerinden dolayı, Londralı güçlü tüccarlardan aldığı maddi dayanak ile 1524 yılında Almanya’nın Hamburg kentine gitti. Burada gizlenerek çalışmalarına devam etme kararı aldı.
William Tyndale birinci nüshalarını tamamlıyor
1525 yılında William Tyndale, tamamladığı birinci nüshaları Köln’de bastırdı ve dağıttı. Yaptığı bu çalışma halk tarafından ilgi ile karşılandı. Bilhassa özgürlük yanlısı şahıslar, Tyndale’a şükranlarını sundu ancak kestirim edeceğiniz üzere devlet ve kilise bu durumdan pek hoşnut olmadı. Tyndale hakkında yargılama ve yakalama kararları çıkarıldı.
William Tyndale sapkın ilan edildi ve yargılandı
1529 yılında İngiliz devlet adamı ve piskopos Thomas Wolsey tarafından Tyndale, sapkın olmakla itham edildi ve yargılanma süreci hızlandırıldı. Tyndale’ın, sonunda mevt olduğunu bildiği bu yargılama, savunması alınmadan ve kestirim edildiği üzere vefat cezası ile sonlandırıldı. Kararın verilmesi ile Tyndale’ı bulmaya yoğunlaşıldı.
Tyndale, arkadaşı tarafından ispiyonlandı ve yakalandı
Tyndale, hakkında yazılan vefat fermanına karşın Belçika’ya geçmişti ve saklanarak İncil’i halka açıklamaya devam ediyordu, ta ki güvendiği bir arkadaşı tarafından saklandığı yerin bildirilmesine kadar. Arkadaşının verdiği bilgiler üzerine Tyndale, 1535 yılında yakalandı ve Vilvoorde Kalesi’ne hapsedildi.
Kimi kaynaklarda bir yıl, kimi kaynaklarda ise 18 ay kalede kalan Tyndale; 6 Ekim 1936’da evvel direğe bağlanarak boğuldu, daha sonra ise cansız vücudu direğe bağlı halde yakıldı. Tyndale, infaz edilmeden evvel kendisinden dua etmesi istendiğinde ise yüksek bir sesle “Tanrı’nın İngiliz Kralı’nın gözlerini açmasını diliyorum” dedi.
Tyndale’ın infazının akabinde yaşananlar
- Tyndale’ın infazı, temsilî.
Mukadderatın cilvesi mi dersiniz yoksa Tyndale’ın son dileğinin gerçekleşmesi mi bilinmez ancak Tyndale’ın vefatından yalnızca 4 yıl sonra İngiltere’de resmî olarak devlet tarafından, şahsen VIII. Henry’nin talimatıyla İncil, 4 farklı İngilizce çeviriyle bir arada yayımlandı.
Yayımlanan dört çeviri de Tyndale’ın çevirilerine ve çalışmalarına dayanan çalışmalar oldu. Madem Kral Henry, İncil’in çevirisine müsaade edecekti; Tyndale neden infaz edildi? Yoksa nitekim de Kral’ın gözleri kapalıydı da Tyndale’ın duası ile mi açılmıştı?
Tyndale’ın hizmetleri, onore edilmesi ve madalyonun öteki tarafı
- Tyndale’ın infaz edildiği yere dikilen anıtı, sağda.
Tyndale, yalnızca İncil’in çeviri edilmesini istemiyordu. Tyndale’ın karşı çıktığı kurallardan biri de kutsal metinlerin yalnızca seçilmiş din insanları tarafından yorumlanmasıydı. Tyndale bu uygulamanın kaldırılması için de ağır uğraş gösterdi. Tyndale ayrıyeten çeviri çalışmaları boyunca İngilizceye pek çok söz kazandırdı.
BBC’nin 2002 yılında yayımladığı tarihin “en büyük 100 İngiliz müellifi” anketinde 26. sırada yer aldı. İnfaz edildiği yere anıtı dikildi, verdiği katkılardan ötürü bugün İngiltere Kilisesi ve Anglikan Cemaati (3. büyük cemaat) tarafından her 6 Ekim’de anılan Tyndale için BBC başta olmak üzere pek çok medya, belgesel cinsinde sinemalar hazırladı, küçük diziler çekti, müellifler kitaplarında yer verdi.
William Tyndale, tabuları ve yasakları aşarak Yunancadan İngilizceye Kutsal Kitap da dahil birinci çeviriyi yapan kişi olarak tarihte yerini aldı. O günlerde göremediği hakettiği saygınlığı ise bugün ziyadesiyle görüyor. Pekala ya sizler Tyndale hakkında neler düşünüyorsunuz? Tyndale’in kıssası sizlere öbür bir öyküyü çağrıştırdı mı? Yorumlarda fikirlerinizden bahsedebilirsiniz.
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 /
