Dünyanın tüm lisanlarında geçmişten günümüze aktarılan pek çok tabir ve atasözü var. Şanslıyız, Türkçemiz atasözü ve tabir konusunda dünyanın en varlıklı lisanlarından bir tanesi. Maalesef pek birçoklarını manasını ya da içeriğini tam olarak bilmeden kullanıyoruz. Mesela ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözü, tahminen de en sık kullanılan lakin içinde geçen yen demek bilinmeyen bir atasözüdür.
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ ne demek herkes bilir lakin bu kelamda geçen yen ne demek pek çok kişi bilmiyor ya da daha da berbatı yanlış biliyor. Kol kırılınca içinde kalsa kalsa kemik kalır, yen demek kemik demektir diye düşünüyorsanız yanlış biliyorsunuz demektir. Neyseki gerçek yerdesiniz. Gelin ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözüne yakından bakalım ve yen ne demek doğrusunu görelim.
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ ne demek?
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözü, birbirine bağlı olan küçük kümeler ortasında yaşanan olayların makûs da olsa bu küme içinde kalacağı ve dışarıya aktarılmayacağı manasına gelir. Bu atasözü birçok vakit aile, akrabalar, arkadaş kümesi, inanç kümesi, siyasi parti üzere manevi bağ ile birbirine bağlı olan kümeleri kapsar.
Bilhassa son yıllarda pek çok siyasi parti üyesinin ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözünü kullandığını duymuşsunuzdur. Hatta bu atasözünü genele yayarak ülke, millet ya da ümmet genelinde kullananlar da vardır. Fakat mana olarak bu kadar geniş kümelerden fazla aile üzere çok daha küçük kümeleri kapsamaktadır.
Türk Lisan Kurumu’na nazaran yen ne demek?
- isim Giysi kolu:
“Yalnız ellerini yıkadı, kuruladı, yenlerini indirdi.” – Ömer Seyfettin
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ atasözünün manası nedir?
Türk Lisan Kurumu’na nazaran yen demek öğrendiğimize nazaran ufak bir aydınlanma yaşamış olduğumuzu düşünüyoruz. Yani ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ demek kol kırılır fakat kemik içeride kalır demek değildir; kemik kırılır, giysi kolunun içinde bilinmeyen kalır demektir.
Kolay kırıklar et içinde kaldığı için aslında röntgen çekmeden fark etmek zordur. Lakin büyük kırıklar eti deler ve dışarıdan görünür. İşte o denli bir vakitte bile yen yani giysi kolu sayesinde o kırık fark edilmez. Yen o kırığı hem zımnî meblağ hem de korur.
Eski Türkçede kullanılan ‘baş yarılır börk içinde, kol kırılır yen içinde’ atasözü aslında yen ne demek gösteriyor. Baş yarılır fakat börk ismi verilen bir şapka altında kaldığı için fark edilmez, kol kırılır lakin yen ismi verilen giysi kolu altında kaldığı için fark edilmez. Bu atasözlerinin dokumayla bu kadar iç içe olacağı kimsenin aklına gelmezdi.
Yen sözünün başka manaları:
- isim, bitki bilimi Yılanyastığıgiller, muzgiller vb. bitki familyalarında, çiçeklerin üzerinde bir örtü üzere duran ve birçok renkli olan bir çiçek yaprağı.
- isim, İngilizce yen Japonya para ünitesi.
Türk Lisan Kurumu’na nazaran yen sözünün iki farklı manası daha olduğunu görüyoruz. Farklı sözlükleri incelediğimiz vakit yen sözünün hafif, arkadaş, âlâ, şimdi, yan, inmek üzere pek çok farklı manada daha kullanıldığını görüyoruz. Lakin asıl manası giysi kolu ve bitki bilimindeki terim kullanımıdır.
Atasözlerinin ve tabirlerin manaları neden değişiyor?
Atasözleri ve tabirlerin manaları uzun yıllar içinde değişiyor zira lisan, yaşayan bir varlıktır. Sırf Türkçemizde değil, dünyanın tüm lisanlarında yaygın olarak kullanılan atasözleri ve tabirlerin manaları farklılaşmıştır. Aslına bakacak olursak zati atasözleri ve tabirlerin misyonu budur, kulağı tersten göstererek nasihat vermektir.
‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ üzere birtakım atasözleri ve tabirlerde ise mana değişiminden çok bilgisizlikten bahsetmek hakikat olacaktır. Sonuçta bu atasözünün manasını biliyoruz ancak yen ne demek bilmiyoruz. İnsan zihni bu noktada benzetme yaparak yen demek, olsa olsa et demektir diyor ve işin içinden sıyrılıyor.
Toparlamak gerekirse; aslında atasözleri ve tabirlerin vazifesi, farklı kelamları farklı manalarla vermektir. Lakin zati ortaya güzel bir zenginlik sunan bu kelamları incelemez ve ne manaya geldiklerini çözmeye çalışmazsak ortaya bir karmaşa çıkacaktır. Bu nedenle kültürümüzün temelini oluşturan lisanı ve lisanın en değerli zenginliği kabul edilen atasözleri ve tabirler üzerinde biraz olsun düşünmeliyiz.
Lisanımızda en sık kullanılan atasözlerinden biri olan ‘Kol Kırılır Yen İçinde Kalır’ ne demek, içinde geçen yen ne demek üzere merak edilen soruları yanıtladık ve bahis hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Bu cins manası yanlış bilinen sözleri yorumlarda paylaşabilirsiniz.
