Türk tarihinin binlerce yıllık geçmişi boyunca pek çok farklı muharrir ve şair tarafından unutulmaz eserler söylenmiş ve yazılmıştır. Vakit içinde doğu ve batı kültüründen de etkilenen Türk edebiyatında kimi eserler ismini altın harflerle yazdırmayı başarmıştır. Bunlardan bir tanesi de Makber şiiridir. Pek çok bireye nazaran Makber şiiri, acıyı ve vefatı en âlâ anlatan yapıtlardan biridir.
Şiir herkes tarafından bilinmesine karşın pek çok kişi Makber kimin yapıtı bilmez. Edebiyatımızda Şair’i Azam sıfatıyla anılan Abdülhak Hamit Tarhan tarafından kaleme alınmış olan Makber şiirinin kendi büyüleyici anlatımının dışında kıssası de edebiyat tarihimizin en ilgi çeken hikayelerinden biridir. Gelin Makber şiirini ve bu şiiri kaleme alan usta şairi biraz daha yakından tanıyalım.
Makber kimin yapıtı? Tanıyalım:
Makber şiirini kaleme alan diplomat, şair ve oyun müellifimiz Abdülhak Hamit Tarhan, 2 Ocak 1852 ile 12 Nisan 1937 tarihlerinde ortasında yaşamış ve Türk edebiyatına sayısız eser vermiştir. Esaslı bir aileden gelen Tarhan, diplomat olması nedeniyle hayatı boyunca dünyanın pek çok farklı ülkesindeki konsolosluklarda misyon almıştır.
Üç periyot İstanbul milletvekili de olan Şair’i Azam sıfatıyla anılan Abdülhak Hamit Tarhan, vazifeli olduğu yıllar boyunca hem doğu hem de batı edebiyatını yakından tanıma fırsatı bulmuştur. Sayısız şiir ve tiyatro oyunu kaleme almasına karşın Avrupai Türk Şiiri akımını başlattığı Makber şiiri en bilinen yapıtıdır.
Makber ne anlatıyor, Abdülhak Hamit Tarhan Makber’i neden yazdı?
Pek çok şahsa nazaran Türk ve dünya edebiyatında mevti ve acıyı en yeterli anlatan yapıtlardan biri olarak kabul edilen Makber şiiri, Abdülhak Hamit Tarhan birinci eşi Fatıma Hanım’ı kaybettikten sonra kaleme alınmıştır. Abdülhak Hamit Tarhan ve eşi Fatıma Hanım’ın tanışma ve birlikte olma kıssaları de bir o kadar romantiktir.
Abdülhak Hamit Tarhan kolay kolay kimseyi beğenmez fakat Fatıma Hanım’a görür görmez tutulur. O denli ki çabucak evlenirler. Anılarında sık sık Fatıma Hanım’ı gözünden bile sakındığını söyleyen Tarhan, hayallerindeki aşkı yaşamaktadır. Farklı ülkelerdeki vazifeleri nedeniyle pek çok defa farklı düşseler de aklı daima eşindedir.
1883 yılında Fatıma Hanım’ın verem olduğunu öğrenirler. Daima birlikte Tarhan’ın vazife aldığı Bombay’a masraflar. Buranın havasının Fatıma Hanım’a uygun geleceği düşünülür. Abdülhak Hamit Tarhan Bombay’da pek çok eser kaleme alır lakin eşinin durumu beklendiğinden daha makus hale gelmiştir.
1885 yılında aile toparlanarak İstanbul’a dönmeye karar verir. Beyrut Valisi Nasuhi Bey’in konağında seyahate mola verdikleri sırada Fatıma Hanım hayatını kaybeder. Abdülhak Hamit Tarhan 40 gün boyunca Beyrut’ta kalır her gün yas içinde eşinin mezarına masraf. Makber şiiri de bu süreçte yazılmıştır.
Abdülhak Hamit Tarhan, hakikaten eşinin cenazesinde tanıştığı bayanla mı evlendi?
Gelelim biraz da olayın dedikodu istikametine. Abdülhak Hamit Tarhan her vakit çapkın biri olarak anılmıştır. Fatıma Hanım’ı ne kadar sevse de vazifeli olduğu ülkelerde birtakım cevizler kırdığından bahsedilir. Hatta eşine yazdığı Makber şiirini samimi bulmayanlar vardır zira argümana nazaran şair, eşinin cenazesinde tanıştığı bir bayanla evlenmiştir. Pekala, bu kıssa yanlışsız mu?
Fatıma Hanım’ın vefatından çabucak sonra Abdülhak Hamit Tarhan’ın isminin anıldığı iki İngiliz hanım vardır; Nelly Clower ve Lady Florence Gors. Teze nazaran bu iki hanımdan biriyle eşinin cenazesinde tanışmış ve aşık olmuş olabilir. Başka bir argümana nazaran ise bu iki hanımla vazife yapmak için gittiği Londra’da tanışmıştır. Resmi kayıtlara baktığımız vakit 1890 yılında Nelly Clower ile evlendiğini görüyoruz.
Açıkçası Makber şiirini yazan bir insanın daha eşinin kırkı çıkmadan diğer birine aşık olması pek kolay görünmüyor. Lakin hayat devam ediyor. Elbette Abdülhak Hamit Tarhan tekrar aşık olmuş ve iki kez daha evlenmiştir. Ancak kalbini açıp bakamayız. Makber şiirini okuyun ve kendi kararınızı verin.
Makber şiiri:
Eyvah!. Ne yer, ne yar kaldı,
Gönlüm dolu âh-u zâr kaldı.
Artık buradaydı gitti elden,
Gitti ebede gelip ezelden.
Ben gittim, o hâksar kaldı,
Bir gûşede târmâr kaldı;
Bâki o enis-i lisandan, eyvâh!.
Beyrut’ta bir mezar kaldı.
Nerde arayım o dilrübâyı?..
Kimden sorayım o bi-nevâyı?..
Bildir bana nerde, nerde Yarab?…
Kim attı beni bu kedere Yarab?..
Derler ki: “Unut o âşinâyı,
Gitti tutarak rehli bekayı… “
Sığsın mı hayale bu hakikat? ..
Görsün mü gözüm bu mâcerâyı? ..
Hızla nasıl değişti hâlim?.
Almaz bunu, havsalam, hayalim.
Bir şey görürüm, mezâra benzeri,
Baktıkça alır, o yâra emsal.
Şeklerle güzâr eder leyâlim,
Artar yeniden mâtemim, melâlim,
Bir sadme-i inkılâbdır bu,
Bilmem ki, yakın mıdır zevâlim?
Çık Fâtıma lahddan kıyâm et,
Yâdımdaki hâline devam et,
Ketmetme bu râzı, söyle bir kelam,
Ben isterim âh, o denli bir kelam…
Güller üzere meyl-i ibtisâm et,
Dağ-ı lisana deva bul, merâm et:
Bir tatlı bakışla, bir gülüşle,
Eyyâm-ı hayatımı tamam et.
Makber mi, nedir şu gördüğüm yer?.
Ya bu türlü revâ mı câ-yı dilber?..
Bir deneyimdir bu, hiledir bu..
Yok, mahvıma bir vesiledir bu..
Bak bak, ne değişmiş ol semenber!..
Gül çehresi, bak, ne yolda mugber…
Nefrin, bu siyah bahta nefrin,
Feryâd bu hale tâ-be-mahşer..
Yarab, bana bir melek ıyân et,
Bir de beni o denli imtihan et:
Doğsun göreyim o mâh yerden,
Parıltının çıka ey İlâh yerden.
Maksûd-ı hayatı dermiyân et,
Ferdâ-yı beşer nedir, beyân et!.
Ya fikrimi rûhuna kıl isâl
Ya rûhumu hâkine revân et.
Derdoldu mukim, deva gitti,
Guyâ vatanım kenâre gitti;
Ben gurbet-i dâimide kaldım,
Bir türbe-i bi-ümide kaldım.
Ufkumdan o mâhpâre gitti,
Bir matla’-ı şeb-nisâre gitti…
Gördüm yüzünü misâl-i zulmet,
Matla’ ona bir sitâre gitti…
Gördüm yüzünü türâb içinde,
Geldim, aradım kitab içinde.
Bir hâb gelir o, dideden dûr,
Gitti diyemem mezara ol ışık.
Bu sıfr nedir hisâb içinde?.
Erkam ona inkılâb içinde.
Bir hiçi-i zi-vücûd, veyahut,
Bir kabrdir ıztırâb içinde.
