Geçtiğimiz yaz Marmara Denizi müsilaj meselesiyle karşı karşıya kalmış; müsilajın tesiri aylarca azalmak bilmemişti. Lakin eylül ayında yapılan araştırmalarda Marmara Denizi’nin müsilajdan neredeyse büsbütün arındığı bildirilmişti.
Fakat müsilajın azalması, Marmara Denizi’ndeki problemlerin devam ettiği gerçeğini değiştirmiyor. 110 başka istasyonda yaptıkları inceleme sonunda müsilajın tekrar ortaya çıkma ihtimaline rağmen şimdilik gözlemlenmediğini belirten ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsünde vazifeli bilim insanları, Marmara Denizi’ndeki oksijen düzeyinin tasa verici boyutlara düştüğünü söz ediyor.
Oksijen düzeyi 1200 metreden 25-35 metreye düşmüş durumda
DEKOSİM Ulusal Deniz Araştırmaları Altyapı Merkezi Projesi ve TÜBİTAK BİDEB Öncü Araştırmacılar Programı tarafından da desteklenen Marmara Denizi Bütünleşik Modelleme Sistemi (MARMOD) Projesi çerçevesinde, Marmara Denizi’ndeki müsilaj meselesine ait çalışmalar sürat kesmeden devam ediyor.
Marmara Denizi’nde mart ayında Bilim-2 gemisi ile yeni bir ‘araştırma seferi’ne çıkan ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsünden bilim insanları, İstanbul ve Çanakkale boğazları da dahil olmak üzere 110 farklı istasyondan CTD aygıtıyla aldıkları numuneleri inceliyor. Bu çalışma sonucunda elde edilen datalar sayesinde Marmara Denizi’ndeki kirlilik, tuzluluk, sıcaklık, klorofil, fitoplankton, zooplankton, oksijen ve ışık ölçüsü ile bulanıklığın nedenlerine dair yeni bilgilere de ulaşılıyor. Ortaya çıkan son tablo ise Marmara Denizi’nin içerisinde bulunduğu içler acısı durumu gözler önüne seriyor.
Geçen yıl ilkbahar ve yaz aylarında müsilajın Marmara’nın her yerini kapladığını ve o devirde bilhassa denizinilk 30 metresinde ağır olduğunu gösterdiklerini kaydeden ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Mustafa Yücel, son olarak eylül ayında gerçekleştirilen seferde ise müsilajın neredeyse hiç kalmamış olduğunu; fakat bu sorunun ağır bir faturası olduğunu belirtiyor.
Yücel, “İlk bulgularımız şu tarafta; her şeyden evvel şunu söyleyebiliriz rahatlıkla, Marmara Denizi’nde şu an müsilaj yok. Müsilajın başladığına dair rastgele bir işaret de yok.” tabirlerini kaydeden Yücel, “Çanakkale Boğazı’ndan doğuya gerçek, yani Çınarcık Çukuru’na yaklaştığımızda giderek azalan bir oksijen dünyası bizi karşılıyor artık Marmara’da. Çanakkale Boğazı’ndan, bilhassa Akdeniz’den o derin suyla gelen oksijen maalesef buraya geldiğinde çoktan bitmiş oluyor.” diyerek oksijenin hayli düşük düzeylerde seyrettiğini söz ediyor.
Oksijen azlığının sebep olabileceği sonuçlara ait olarak ise Yücel, “Bir balığı düşünün, hepimizin sofralarına konuk olan kıymetli bir besin ve dünyadaki biyoçeşitliliğin kıymetli bir ögesi balıklar. Bunların yaşaması için gereken en az oksijen düzeyi var. Marmara’da 1950’lerde şu an bulunduğumuz en derin noktaya kadar (1200 metre) oksijen vardı. Orada dalabilen, ömür süren bir balık çeşidi oraya girebiliyordu. 2022 yılı prestijiyle bir balığın girebileceği deniz düzeyi 25-35 metre sonuna dayanmış durumda. Bu, geçen yaz ve eylül sonunda 22-25 metreye çıkıyor mevsimsel salınımlar prestijiyle, artık kış ayındayız, tekrar 32-35 metre. Bu iki aralık ortasında şu an salındığını bilhassa MARMOD Projesi seferlerinde bulduk son 2 yılda. 1200 metrelerden, 25-35 metreye oksijensizlik sonu yükselmiş durumda.” sözlerini kullanıyor.
Marmara Denizi ‘komaya’ girmiş durumda
Bununla birlikte oksijensizliğe sebep olan faktörlere dair açıklamalarda da bulunan Yücel şu halde aktarıyor:
“Denizdeki oksijen dağılımı bir istikrarın sonucu. Oksijen her şeyden evvel denizde üretiliyor. Bunu ne üretiyor? Alg dediğimiz birçok mikroskobik olan canlılar, fotosentez yaparak kendileri büyüyorlar, oksijeni de bir yan eser olarak üretiyorlar. İkincisi, atmosferden denize karışıyor, üçüncüsü de Akdeniz üzere derin akıntılarınız varsa, onlar derinlere oksijen getiriyor. Bunlar oksijen bütçemizin girdileri, bir de çıktıları var. Nasıl biz teneffüs yaparken oksijen harcıyorsak, denizde de bizim üzere teneffüs yapan canlılar var. Bunlar oksijeni kullanarak, çeşitli ‘yemek moleküllerini’ parçalıyorlar. Bunlar da oksijen tüketiyor. Bu oksijen girdileri, oksijen çıktılarını dengelemezse sizin sisteminizde oksijen sorunu başlıyor.
Şu an Marmara’da oksijenin harcandığı yerler, oksijenin sağlandığı kaynakların çok çok üzerinde. Bunun sebebi, denizin içindeki organik moleküllerin çok çok artmış olması. Bunun ana nedeni de yeniden biyolojik kaynaklı, çok azot ve fosfor sisteme girdiğinden, bunlar bilhassa ilkbahar ve yaz aylarında ışıkla birleştiğinde biyolojik üretime sebep oluyor. Bu da daha fazla oksijen tüketimi demek. Marmara şu an bu kısır döngüye girmiş durumda. Bu besin fazlası nedeniyle, azot, fosfor fazlası nedeniyle sistemin kaldıramayacağı kadar çok fazla yemek üretiliyor.”
Geçtiğimiz yıl meydana gelen müsilaj probleminin bu durumun bir örneği olduğunu kaydeden Yücel, “Bu fazla besin yükünün yarattığı bir semptomdu. Bir komaya girdi Marmara Denizi. Artık çıkmış görünüyor o komadan ancak hala tekrar o komaya sokacak şartlar devam ediyor. Nedir bu şartlar? Azot, fosfor hala çok fazla. Oksijen eski makûs şartlarını koruyor. Hasebiyle sistem, oksijeni net olarak tüketen bir sistem olarak karşımızda duruyor.” diyerek Marmara Denizi’ndeki bu sorunu bir “komaya” benzetiyor.
Marmara Denizi’nin içinde bulunduğu durumu “alarm zillerinin çalmasına yetmeli”
Oksijendeki bu azalmanın Marmara için çok önemli bir sorun olduğunun altını çizen Yücel, “Çeşitli kurumlardaki ve kendi üniversitemdeki çeşitli araştırmacılar, dünyanın birçok yerinde benzeri sistemle çalışmış durumda. Marmara Denizi onlardan bile daha oksijensiz. Birinci 25-30 metreden sonra bir balığın giremediği bir deniz, dünyada neredeyse yok. Karadeniz oksijensiz olmasıyla ünlüdür, orada bile bu kritik derinlik 80-100 metredir. Marmara’da 25-35 metreye dayanmış durumda. Münasebetiyle artık yüzeydeki balıkçılığı ya da çeşitli ekonomik aktiviteyi destekleyecek o su hacmi, oraya sıkışmış durumda. Bu özelliği ile dünyada tek ve bu bile zati alarm zillerinin çalmasına yetmeli. Müsilaj, biraz da bu sorunun tahlilini hızlandırabilir. Zira müsilaj için açıklanan aksiyon planı, az evvel bahsettiğim fazla azot, fosfor yüklerini kesme tarafında. Ana maksadı bunları en az yüzde 40-50 kesmek.” sözlerini kullanıyor.
Öte yandan müsilajın görülme ihtimalinin devam ettiğini ve gelecek yıllarda da olmaya devam edeceğini belirten Yücel, “Müsilajı oluşturan ana şartlar nedir? Fazla besin yükü, yani azot, fosfor yükü. Öbür şartlar nedir? Azalmış bir biyoçeşitlilik, denizin zati canlılık açısından yoksul olması. Vakit zaman yüzey sularının durgunlaşabilmesi ve ansızın ısınabilmesi. Bütün bu faktörler Marmara Denizi’ni müsilaj için uygun kılıyor. Bu açıdan bakıldığında evet müsilaj haftaya da başlayabilir, bir ay sonra da başlayabilir. Bilhassa önümüzdeki haftalar kritik. Şu an denizin en soğuk olduğu evredeyiz. Önümüzdeki haftalarda ısındığını, tahminen sakinleştiğini göreceğiz. Bu da olağan ki müsilaj riskini beraberinde getirecek” formunda konuşuyor.
