İnsanlığın göremeyeceği kadar uzakta olan şeyleri keşfetmek için teleskobu icat etme kıssasını buradaki yazımızda anlatmıştık. Lakin bilim insanları bununla yetinmedi ve misal bir periyotta, göremeyecekleri kadar küçük şeyleri keşfetmek için mikroskobu icat ettiler. Mikroskobu kim icat etti sorusunun kesin bir cevabı yok zira birebir devir pek çok insan tıpkı alet üzerinde çalışmalar yapmıştı.
Tıpkı tüm bilimsel keşifler ve çalışmalar üzere mikroskop da vakit içinde en uygun halini alan icatlardan biridir. Ancak gariptir, birinci icat edilen mikroskopla bugün kullanılan ortasında pek de fark yok. Zira maksat birebir, o küçücük şeyleri görülebilir hale getirmek. Gelin mikroskobu kim icat etti sorusu üzerinden mikroskobun tarihine ve insanlık için neden değerli olduğuna biraz daha yakından bakalım.
Mikroskobu kim icat etti bilmiyoruz:
- Zacharias Janssen
Girişte de bahsettiğimiz üzere şu an için mikroskobu şu ya da bu icat etti demek mümkün değil fakat iki mercek kullanan birinci gerçek mikroskobun, 1600’lü yıllarda Hollandalı gözlük imalcisi Zacharias Janssen tarafından yapıldığı biliniyor. Janssen’in mikroskobu, incelediği şeyi olağandan 20 – 30 kat daha büyük gösteriyordu.
1660’lı yıllara geldiğimiz vakit tekrar bir Hollandalı olan Antonie van Leeuwenhoek’in kendi lensleri ile bir mikroskop yaptığı biliniyor. Lakin bu icat mikroskoptan çok tek lensli bir büyütece benziyordu. Yeniden de fonksiyoneldi ve incelediği şeyi 200 kata kadar büyütebiliyordu.
Antonie van Leeuwenhoek, bu mikroskobu kullanarak hayvan dokularını, bitki dokularını, insan spermini, kan hücrelerini, mineralleri ve birtakım fosilleri gözlemlemiştir. Hatta yaptığı bu müşahedelerden edindiği bilgileri Londra’da bulunan Royal Society’ye sunmuştur.
Hücre ve gözenekler keşfediliyor:
- Robert Hooke
Antonie van Leeuwenhoek, bu çalışmalarına amatör olarak devam ederken devrin öncü bilim insanlarından Robert Hooke da emsal bir mikroskop ile kıymetli çalışmalar yapmış ve bunları Londra’da bulunan Royal Society’ye sunmuştur. Robert Hooke daha sonra bu çalışmalardan bir stant bile açmıştır.
Robert Hooke’un bilim için kıymeti ise keşiflerinde gizli. Bir mantar dilimini incelerken gözenekleri keşfetmiştir. Daha sonra tüm canlı organizmaların, bitki ve hayvanların yapı taşları olarak kabul edilecek hücre terimini de birinci kere Robert Hooke ortaya atmıştır.
Bilim çalışmaları için epeyce ilkel diyebileceğimiz bir periyottan bahsediyoruz. Üstüne bir de mikroskop camları uzun yıllar sorun yarattığı için pek çok araştırmacı, mikroskop ile çalışmayı ve incelemeler yapmayı reddetmiştir. Ta ki çok daha pak camlar kullanılmaya başlayana kadar.
Mikroskop için bir ihtilal:
- Joseph Jackson Lister
Mikroskop icat edileli uzun bir vakit geçmiş olmasına karşın 200 yıl boyunca mikroskop camları sapmalara, kirliliğe ve müşahede yanlışlarına neden oluyordu. Aslında sorun mikroskoplarda değildi, asıl sorun mikroskop camlarındaydı.
Mikroskop camlarının iki ana sorunu vardı; global sapma denilen imaj bulanıklığı ve kromatik sapma denilen renk ayrımı. 1830 yılında İngiliz fizikçi Joseph Jackson Lister, bir enstrüman üretici olan William Tulley ile anlaşarak bilinen bu iki yanılgının da olmadığı bir mikroskop üretti.
Aslında bu meselelerin tahlili son derece kolaydı. Çok daha saf camlar kullanılarak renk bozulması ve manzara çözünürlüğü sorunu çözüldü. Mikroskoba aynalar eklenerek daha fazla ışık alması sağlandı ve böylelikle imgeler çok daha net hale geldi.
Tıp alanında mikroskop kullanımı:
- Rudolf Virchow
Fizik, kimya ve gibisi alanlarda kullanılsa da tıp alanında uzun mühlet mikroskop kullanılmadı. Ta ki 1830’larda imaj meseleleri çözülene kadar. Bu periyottan sonra mikroskoplar laboratuvarlarda etkin bir halde hücre, hücre teorisi ve başka biyolojik araştırmalarda kullanılmaya başladı.
1838 ve 1839 yılları ortasında iki Alman bilim adamı, Mathias Schleiden ve Theodor Schwann, yıllar evvel ortaya atılmış hücre teriminin aslında bitki ve hayvan hayatının temel taşı olduğunu fark ettiler. Theodor Schwann, tıp eğitimi almaya başladığı vakit mikroskobun ehemmiyetini bir sefer daha fark etti.
Theodor Schwann’ın hücresel hareketlerin insan sıhhatine tesiri hakkındaki teorisi, Alman patoloji araştırmacısı Rudolf Virchow tarafından önemsendi. Rudolf Virchow, hayatı boyunca öğrencilerine mikroskopla çalışmalarını tavsiye ederek doku ve hücre araştırmalarının hastalık bulgularında kıymetli rolü olduğunu söyledi.
Sonraki yıllarda mikroskop kullanılarak yapılan çalışmaların tahminen de en büyüğü Arthur Hill Hassall tarafından yapıldı. Arthur Hill Hassall, içme suyunu inceleyerek içinde insan sıhhatine ziyanlı hususlar olduğunu keşfetti ve tahminen bugün milyarlarca insanın hayatını kurtaran çalışmalara imza attı.
Mikroskop tipleri:
- Stereo mikroskop
- Bileşik mikroskop
- Aykırı mikroskop
- Metalurjik mikroskop
- Polarize mikroskop
Stereo mikroskop:
Stereo mikroskop, 10x – 40x ortasında büyütme ile 3 boyutlu ve stereo imaj sağlar. İmalat, kalite denetim, madeni para toplama, bilim, okul projeleri ve botanik alanında kullanılır. Küçük ve kullanımı kolay bir mikroskop çeşididir.
Bileşik mikroskop:
Biyolojik mikroskop olarak isimlendirilen bileşik mikroskop; laboratuvarlarda, okullarda, atık su arıtma tesislerinde, veterinerlik ofislerinde ve histoloji ile patoloji alanlarında kullanılır. Bileşik mikroskopta bir lam üzerine bir örnek yerleştirilir ve lamel ile düzleştirilir.
Zıt mikroskop:
Aksi mikroskop; 40x, 100x ve bazen 200x ve 400x büyütme sağlar. Aykırı mikroskoplar, bir petri kabındaki canlı örnekleri görüntülemek için kullanılır. Kullanım alanları daha çok canlı hücre görüntüleme, gelişim biyolojisi, hücre biyolojisi, sinirbilim ve mikrobiyoloji alanlarıdır.
Metalurjik mikroskop:
Metalurjik mikroskoplar, ışığın içinden geçmesine müsaade vermeyen örnekleri görüntülemek için geliştirilmiş, güçlü mikroskoplardır. Işığın yansıması sayesinde 50x, 100x, 200x ve bazen 500x büyütme sağlar. Mikron düzeyindeki incelemelerde bile kullanılır.
Polarize mikroskop:
Polarize mikroskoplar, kimyasalları, kayaları ve mineralleri incelemek için polarize ışık kullanan mikroskop çeşididir. Jeologlar, petrologlar, kimyagerler ve ilaç sanayisi tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Çift kırılmalı materyalleri görüntülemek için ülküdür.
Gözle görülmeyeni görmek için kullanılan mikroskobu kim icat etti sorusu üzerinden mikroskop tarihini ve bugün kullanılan mikroskop çeşitlerini inceledik. Kendi halinde bir gözlükçünün icadının bugünün bilim dünyasını şekillendiriyor olması nitekim şaşırtan.
