Obsesif kompülsif bozukluk (OKB), kişinin bir şeyi daima olarak yapmak istemesine sebep olan tekrarlayan istenmeyen fikirleri, fikirleri ve hisleri (takıntı) olması durumuna verilen isim. El yıkama, bir şeyleri denetim etme ya da paklık yapma üzere tekrarlayan davranışlar, kişinin günlük hayatındaki aktiviteleri ve toplumsal alakalarını değerli ölçüde etkileyebiliyor.
Obsesif kompülsif bozukluğu olmayan birçok insan da kendilerini rahatsız eden kanılara ya da tekrarlayan davranışlara sahip olabiliyor. Fakat bu kanılar ve davranışlar genelde günlük hayatlarını etkilemiyor. Obsesif kompülsif bozukluğu olan şahısları için ise rahatsız edici fikirler ve davranışlar daima oluyor. Takıntı haline gelen davranışları yapmamak büyük bir rahatsızlığa ve huzursuzluğa sebep oluyor. Obsesif kompülsif bozukluğu olan birçok kişi, takıntı haline getirdikleri şeyin gerçekçi olmadığının farkında olabiliyorken birtakım bireyler ise o davranışları hakikat olarak kıymetlendiriyor (buna hudutlu içgörü deniyor). Kişi takıntı haline getirdiği şeyin gerçek olmadığını bilse bile, obsesif kompülsif bozukluğu olan bireyler takıntılı davranışları yapmamakta ya da takıntılı fikirlerden uzaklaşmakta zahmet çekiyor.
Obsesif kompülsif bozukluk tanısı koyabilmek için kişinin vaktini çalan (günde bir saatten fazla) takıntı haline getirilmiş davranışlar olması gerekiyor. Ayrıyeten bu davranışların değerli ölçüde rahatsızlık veriyor olması, kişinin işlerini aksatmasına sebep olması ya da toplumsal hayatını etkiliyor olması üzere ögeler aranıyor. Obsesif kompülsif bozukluk, ABD’de nüfusun yüzde 2-3’ünü etkilerken Türkiye’de oran yüzde 2,7 olarak kaydediliyor.
Ayrıyeten Journal of Clinical Psychiatry isimli mecmuada yayımlanan araştırmaya nazaran, bayanların obsesif kompülsif bozukluğa sahip olma ihtimali erkeklere kıyasla daha fazla. Çocukluk, yetişkinlik ya da yetişkinliğin başlarındaki devirlerde başlayabilen obsesif kompülsif bozukluğun ortalama olarak belirtileri 19 yaşında ortaya çıkıyor.
Obsesyon (takıntı) nedir?
Obsesyonlar (takıntı) tekrarlayan fikirler, dürtüler ya da bireyde endişe/iğrenme üzere hisler yaratan imajlar olarak tanımlanabilir. Obsesif kompülsif bozukluğu olan birçok kişi, kanılarının, dürtülerinin ya da gözlerinin önüne gelen imajların kendi zihinlerinin bir eseri olduğunu ve bunların çok ya da mantıksız olduğunu bilir. Fakat bu rahatsız edici fikirlerin sebep olduğu külfet mantıkla çözülemez. Obsesif kompülsif bozukluğu olan birçok kişi, takıntılarının sebep olduğu rahatsızlığı ortadan kaldırmak için takıntıları görmezden gelmek, bastırmak ya da diğer aktivitelerle kendi dikkatlerini dağıtmak yoluna gidebiliyor.
Obsesif kompülsif bozuklukta en yaygın görülen takıntılar nelerdir?
Obsesif kompülsif bozukluğa sahip her bireyin farklı deneyimleri olacaktır fakat en yaygın takıntılar şu biçimde sıralanabilir:
- İnsanlardan ya da etraftan hastalık kapma korkusu
- Rahatsız edici cinsel fikirler ya da imgeler
- Müstehcen bir şeyi ya da hakareti ağzından kaçırma korkusu
- Kişi için değerli olan bir şeyi kaybetme ya da unutma korkusu
- Kişinin sevdiği birinin başına vahim bir şey gelmesi korkusu
- Bir şeyleri “doğru hissettirene kadar” sıralama dürtüsü
Kompülsiyon nedir?
Kompülsiyon, kişinin bir takıntı karşısında gerçekleştirmek için büyük bir istek duyduğu tekrarlayan fizikî ya da zihinsel davranışlar olarak tanımlanabilir. Bu davranışlar çoklukla kişinin bir obsesyonla (takıntı) alakalı rahatsızlığını önler ya da azaltır. Kompülsiyonlar bir takıntıyla birebir alakalı çok yansılar olabildiği üzere takıntıyla hiçbir alakası olmayan hareketler de olabilir. En çok durumlarda, kişinin kompülsiyonu bütün bir günü ele geçirerek rutin hayatı büsbütün ortadan kaldırabilir.
Obsesif kompülsif bozuklukta en yaygın görülen kompülsiyonlar nelerdir?
- Çok el yıkama, duş alma, diş fırçalama ya da tuvalete gitme
- Konuttaki objeleri daima olarak temizleme
- Objeleri makul bir formda düzenleme
- Kilitleri, makineleri ya da elektrik anahtarlarını daima denetim etmek
- Daima olarak onay bekleme
- Makul sayıları daima sayma
Obsesif kompülsif bozukluk sebepleri nelerdir?
Tabipler, neden kimi insanların obsesif kompülsif bozukluğa sahip olduğunu kesin olarak bilemiyor. Obsesif kompülsif bozukluğun sebepleri hakkında kimi teoriler var:
- Biyolojik (Obsesif kompülsif bozukluk, kişinin doğal kimyasında ya da beyin işlevlerindeki değişikliklerden kaynaklanıyor olabilir).
- Genetik (Obsesif kompülsif bozukluk genetik olabilir. Fakat buna sebep olabilecek spesifik genler şimdi keşfedilmiş değil.)
- Öğrenme (Takıntılı endişeler ve kompülsif davranışlar etraftaki insanları gözlemleme yoluyla vakitle öğrenilip edinilebilir.)
Obsesif kompülsif bozukluk oluşması için birkaç ögenin birbirini tetikliyor olması mümkün görülüyor. Bu bozukluğun altında yatan sebepler, hormonal değişiklikler, şahsî özellikler ve yaşanan gerilimli olaylar tarafından da etkilenebiliyor.
Obsesif kompülsif tedavisi var mıdır?
Hayır. Obsesif kompülsif bozukluk tedavisi olan bir hastalık değil. Lakin terapi, ilaç tedavisi yahut bunların birleşimiyle birlikte bu bozukluğun belirtilerini yönetebilmek mümkün. Obsesif kompülsif tedavileri şu formda sıralanabilir:
- Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi, niyet biçimini değiştirmeye yardımcı olabiliyor. Maruz bırakma ve reaksiyon tedbire isimli bir teknik kullanarak tabipler şahısta anksiyete oluşturacak durumlar tasarlayabiliyor ya da kompülsiyonları tetikleyebiliyor. Bu tedavi biçiminde obsesif kompülsif bozukluğu olan kişi obsesif kanılarını ya da hareketlerini azaltmayı ve akabinde büsbütün bırakmayı öğrenebiliyor.
- Rahatlama: Meditasyon, yoga ve masaj üzere kolay şeyler şahısta gerilim oluşturan obsesif kompülsif bozukluk belirtilerine düzgün gelebiliyor.
- İlaç tedavisi: Obsesif kompülsif bozukluk için beyindeki serotonin düzeylerini artırmaya yarayan ilaçlar kullanılabiliyor. İlaçların tesirini göstermeye başlaması çoklukla 2-4 ay sürüyor.
- Nöromodülasyon: Terapi ve ilaç tedavisinin istendiği kadar işe yaramadığı az durumlarda, hekimler beynin muhakkak bir bölgesindeki elektriksel aktiviteyi değiştirmeye yönelebiliyor. Bu manada FDA onaylı bir sistem var. Bu usul hudut hücrelerini uyarmak için manyetik alan kullanıyor. Daha karmaşık bir metot de var. Derin beyin stimülasyonu ismi verilen bu metotta ise beynin içine yerleştirilen elektrotlar kullanılıyor.
Obsesif kompülsif bozukluktan muzdarip şahısların yakınları ne yapmalı?
Şayet ailenizde ya da etrafınızda obsesif kompülsif bozukluktan muzdarip birisi varsa muhtemelen “Acaba bu süreçte benim üstüme düşen vazife ne olabilir?” diye merak ediyor olabilirsiniz. Öncelikle bu bozukluk hakkında (güvenilir kaynaklardan olmak kaydıyla) bulabildiğiniz ne varsa okuyup araştırarak işe başlayabilirsiniz. Obsesif kompülsif bozukluk hakkında bir şeyler öğrendikçe o bireyle olan bağlantınız de güzelleşecek ve obsesif kompülsif bozukluğu olan kişi desteklendiğini hissedecek. Olumlu ilgiler kurulduğunda ve kişi anlaşıldığını hissettiğinde aldığı tedavinin yararları da artacak. Pekala aileler somut olarak ne yapmalı?
Obsesif kompülsif bozukluğa sahip bireyleri yargılamayın
Obsesif kompülsif bozukluktan muzdarip kişiyi ne olursa olsun sevdiğini ve desteklediğini gösterin. Takıntılı niyet ya da davranışlar karşısında şaşırırsanız ya da kişiyi yargılarsanız kişinin kanılarını ya da hislerini sizinle paylaşma ihtimali azalabilir. Bu yüzden katiyen yargılayıcı olmamaya ihtimam gösterin.
Obsesif kompülsif bozukluğu olanlara karşı sabırlı olun
Obsesif kompülsif bozukluğa sahip bireylerin yaşadığı kaygılar size mantıksız ya da çok geliyor olabilir. Lakin bu kaygıların ya da telaşların kişi için son derece gerçekçi ve mantıklı olabildiğini unutmayın. Münasebetiyle bu cins davranışlara karşı sabırlı yaklaşmaya ihtimam gösterin.
Obsesif kompülsif davranışa siz de katılın
Mesela kişi ellerini yıkarken siz de yıkayın. Bu davranış bireye ekstra tatmin ve “anlaşılıyorum” hissi sağlayacaktır.
Kaçınma davranışına yardımcı olun
Obsesif kompülsif bozukluğa sahip kişiyi mutsuz eden şeylerden kaçınmasına yardımcı olun. Mesela çamaşırları onun yerine yıkamak ya da bez değiştirmek üzere aktiviteleri o kişi yerine yapmak üzere.
Her rahatsızlıkta olduğu üzere obsesif kompülsif bozuklukta da tanıyı yalnızca ve yalnızca uzman bireylerin koyabileceğini unutmadan, günlük hayatı aksatmayan takıntıları direkt olarak bu hastalığa yormadan profesyonel yardım alınması gerektiğini unutmayın. Evet obsesif kompülsif bozukluk büsbütün ortadan kaldırılabilen bir rahatsızlık değil. Fakat hem bu rahatsızlıktan muzdarip kişi hem de etrafındakilerin yardımıyla belirtiler hafifletilerek hayat daha kolay hale getirilebilir.
Kaynak: Webmd, Acıbadem, verywellmind, American Psychiatric Association
