Birinci olarak yarım yüzyıl evvel amatör bir paleontolog tarafından incelenen fosilleşmiş bir trilobit, araştırmacılara sözün tam manasıyla dünyayı görmenin yepisyeni bir yolunu açtı.
1970’lerin başlarında bu antik eklem bacaklıdan alınan röntgenleri tekrar gözden geçiren araştırmacılar, daha evvel yahut o vakitten beri rastgele bir hayvanda görülmeyen bir göz yapısını ortaya çıkardı.
1970’lerde alınan örnekler tekrar incelendi
Siemens radyoloji kısmının lideri olarak Wilhelm Stürmer, zımnî sırları gün ışığına çıkarmak için X-ışınlarını kullanma konusunda epey bir bilgi birikimine sahipti. Bu, bilhassa de paleontoloji alanlarına gitmek için X-ray ekipmanına sahip bir minibüs hazırlayarak körüklediği bir tutku olan fosilleri incelemeye geldiğinde geçerliydi.
Radyolojideki uzmanlığına karşın, bir paleontolog olmadığı için Stürmer’in 390 milyon yıllık bir Phacops geesops fosilinin içinde optik sonlar keşfettiği tezi pek fazla kişi tarafından ciddiye alınmadı. Hususa dair Köln Üniversitesi paleontologu Brigitte Schoenemann, “O vakitler, fosillerde sırf kemik ve dişlerin, yani canlıların sert kısımlarının görülebildiği, fakat bağırsaklar yahut hudutlar üzere yumuşak kısımların görülemediği konusunda fikir birliği vardı” formunda konuştu.
Hudutlara ek olarak bir de ommatidia ismi verilen fotoreseptör hücreleri andıran bir “lif” nizamı vardı; lakin bu durumda tuhaf bir halde, kabaca kendi çaplarının 25 katı kadar uzamışlardı ve bu, ışık toplayan bir yapı için makul olandan çok daha uzundu. Doğal o vakitten beri pek çok şey değişti. Günümüzde paleontologlar, yumuşak doku yapılarının fossillerde iz bırakabileceğinin farkında ve buna ek olarak suda yaşayan eklembacaklıların bileşik gözlerinde üstün uzun ommatidia da keşfedildi.
Her bir göz yaklaşık 200 mercekten oluşuyor
Bu bilgilerin ışığında Schoenemann ve meslektaşları, daha derinlemesine incelemek üzere Stürmer’in özgün manzaralarını tekrardan ele aldı. Araştırmacılar; fosilin üzerinden çağdaş CT teknolojisiyle iki defa geçtikten sonra, tespit edilen filamentlerin neredeyse mutlaka optik hudut lifleri olduğunu belirledi.
Lakin, araştırmacıların dikkatini çeken şey, köpük gibisi lif yuvasının kontaklı olduğu şeydi: İki birleşik göz üzere görünen şey aslında yüzlerceydi ve sol ve sağ kümelere bölünmüş haldeydi. Schoenemann, “Bu merceklerin her birinin altında, sırayla, her biri tekrar küçük bir bileşik göz oluşturan en az altı faset bulunuyor. Yani bir beğenilen yaklaşık 200 bileşik göz (her bir merceğin altında bir tane) var.” diyerek bu gözlerin her birinin, boyutları bir milimetreye kadar olan yaklaşık 200 mercekten oluştuğunu aktardı.
Trilobitler, çeşitli tuhaf ve olağanüstü vücutlarıyla geniş bir su niş yelpazesini doldurmaya adapte olarak, yüz milyonlarca yıl boyunca okyanuslara az çok hükmetti. Trilobitlerin en kusursuz icatlarından birisi ise; eşi görülmemiş karmaşıklıkta bir görsel sistemdi. Bu sistem onlara avlanmada yahut saklanmada, parlaklık ve hareketteki en ince değişiklikleri tespit etmede avantaj sağladı.
Keşif; yeni soruları da beraberinde getirdi
Artık tek bir mercek üzere görünen şeyin aslında iki ‘hiper göz’ içindeki tek bir bileşik göz olduğunu biliyoruz. Bu her ne kadar bize bu gözlerin neden evrimleştiği hakkında ipucu vermese de, bu olağandışı eklem bacaklı hakkında sormamız gereken soruları değiştiriyor.
Biyologlar artık, her bir lens ortasındaki boşluk israfını düşünmek yerine; yüzlerce minik gözün düşük ışığa ahenk sağlamasının yahut daha geniş bir alanda ışık şartlarındaki süratli değişikliklere karşılık vermesinin yararları üzerinde spekülasyon yapabilirler. Schoenemann bununla ilgili olarak “Gözün ferdî bileşenlerinin, örneğin, kontrast artırma yahut farklı renklerin algılanmasını sağlayan farklı fonksiyonlar gerçekleştirmesi de mümkündür.” formunda konuştu.
