Günümüzde dahi, rastgele bir çatışmaya girmemesine ve birkaç aylığına askerlik yapmasına karşın psikolojisi bozulan çok sayıda kişi bulunuyor. Alıştığı ortamdan alınıp ağır disiplin ve baskının olduğu bir ortama zarurî bir formda götürülen bireylerde kalıcı zihinsel meseleler doğabiliyor.
Bir de çatışma yaşayanları, savaşın içinde olanların durumunu düşünün. Daha birinci gençlik yıllarında kendilerini bir cehennemin ortasında bulan beşerler, akıl sıhhatini yitirecek duruma gelebiliyorlar.
Mermi şoku (shell shock), birinci kere Britanyalı Psikolog Charles Samuel Myers tarafından I. Dünya Savaşı sırasında tanımlandı.
1914’te, I. Dünya Savaşı’nın birinci kademelerinde, İngiliz askerleri savaştan sonra kulak çınlaması, hafıza kaybı, baş ağrısı, baş dönmesi, titreme ve gürültüye karşı çok hassaslık üzere tıbbi belirtiler bildirmeye başladı. Olağanda bu semptomlar beyinde fizikî bir yaradan sonra görülmesi gerekiyordu ama birden fazla hastanın başında yara belirtisi bulunamadı.
“Mermi şoku” yaşayan askerlerin fotoğrafları, savaşın en rahatsız edici halini gösteriyor.
Savaş ortamında bulunan erkekler, maruz kaldığı ani his değişimi nedeniyle her an ölmek üzere olduğunu hissediyordu, istikrarını kaybedip anlamsız hareketler yapıyordu, mimiklerini anlamsızca oynatıyordu.
Bombardıman altında kalma, yakın arkadaşların feci bir biçimde ellerinde ölmesi, yetersiz beslenme ve uyku, mevt korkusu üzere faktörlerin neden olduğu ağır paniğin bir sonucu olarak ortaya çıkan çaresizlik, akıl yürütememe, uyuyamama, yürüyememe, konuşamama üzere problemler görüldü.
1915 ve 1916’da mermi şoku hadiselerinin sayısı arttı lakin tıbbi ve ruhsal olarak gereğince anlaşılmadı.
Birtakım tabipler bunun, patlayan mermilerden ve bombalardan kaynaklanan şok dalgalarının bir beyin lezyonu oluşturmasıyla beyne verilen saklı fizikî hasarın bir sonucu olduğu görüşündeydi. Öbür bir açıklama ise mermi şokunun patlamalar sonucu oluşan karbonmonoksit zehirlenmesinden kaynaklandığıydı.
Tıpkı vakitte, mermi şokunu fizikî değil, duygusal bir yaralanma olarak tanımlayan alternatif bir görüş geliştirildi. Zira mermi şoku semptomları gösteren erkeklerin bir kısmı ağır ateşe maruz kalmamıştı. Belirtiler patlayan bir bombaya yakınlığı olmayan erkeklerde de ortaya çıktığı için, yalnızca fizikî yaralanmaya bağlanamadı.
Johns Hopkins Üniversitesi tarafından 2015 yılında yapılan araştırma, patlayıcılara maruz kalan savaş gazilerinin beyin dokularının karar verme, hafıza ve akıl yürütmeden sorumlu alanlarında bir yaralanma olduğunu buldu.
Bu ispat, araştırmacıları, mermi şokunun yalnızca ruhsal bir bozukluk olmayabileceği sonucuna varmalarına yol açtı. Hava basıncındaki hafif değişiklikler bile davranıştaki farklılıklarla ilişkilendirildi. Buna nazaran savaş alanındaki patlamalar büyük basınç değişikliklerine neden olarak beyne bâtın bir hasar veriyordu.
Mermi şoku hadisesi görülmesine karşın askerlerin yaklaşık %75’i uzman tedavisi için hastaneye sevk edilmeden tekrar askere gönderildi.
O kadar çok asker mermi şokundan muzdaripti ki 19 İngiliz askeri hastanesi büsbütün bu olayların tedavisine ayrılmıştı. Savaştan on yıl sonra, 65.000 savaş gazisi İngiltere’de hâlâ tedavi görüyordu.
Birtakım hekimler, askerlerin mermi şokunu tedavi etmek için acımasız usuller uyguluyordu.
Hekimler, askerlerin savaş öncesi benliklerine geri dönmelerini umarak onlara elektrik şoku verirdi. Bir İngiliz klinisyen Lewis Yealland, bir yıl boyunca hastalarından birine elektrik şoku verip lisanına sigara koyarak tedavi etmeye çalıştı ve “Bu odadan çıkmayacaksın. Ta ki eskisi kadar güzel konuşana kadar…” sözünü kullandı.
Mermi şokuna maruz kalan erkeklerin bir kısmı firar ve korkaklık üzere askeri cürümlerden yargılandı ve hatta idam edildi.
Askerlerdeki bu rahatsızlıklar kimilerince altta yatan bir karakter zayıflığının belirtisi olarak görülüyordu. 346 asker “korkaklık”, “itaatsizlik” üzere mazeretlerle idam edildi. 1917’de, İngiliz ordusunda “mermi şoku” bir teşhis olarak büsbütün yasaklandı ve tıp mecmualarında bile bundan bahsedilmesi sansürlendi. 7 Kasım 2006’da Birleşik Krallık hükûmeti idam edilen askerlere af verdi ancak iş işten geçmişti.
Bu görüntüde, hastalıktan muzdarip olan askerlerin yaşadığı kaygıyı görebilirsiniz.
Hükûmetlerin başındaki karar vericiler, bu atmosferi yaşamadan milyonlarca askeri “zorla” cehennemin ortasına bıraktı, bırakmaya devam ediyor.
Gencecik erkekler savaştan sağ çıkmayı başarsalar bile bir kısmı idam edildi, bir kısmı ise ömür boyunca bu zihinsel yükü taşımak zorunda bırakıldı.
Kaynaklar: 1, 2
