Günümüzde kullandığımız dijital çağdaş bilgisayarların 1990’lı yıllarda yapılmaya başladığını hepimiz biliyoruz. Lakin bir anda birinin aklına dahiyane bir fikir gelip de bilgisayar icat edilmedi. Bilgisayarın icadı, aslında günümüzden yüzlerce yıl evvel gerçekleşti. Üstelik tek bir metal kablo bile kullanmadan, sadece bir kalem ve birkaç kağıt yardımı ile bilgisayarın icadı gerçekleşti.
Tüm bilimsel çalışmalar üzere bilgisayarın icadı da tek bir bireye ilişkin değildir. Yüzlerce yıl boyunca farklı bilim insanları tarafından tuğla tuğla inşa edilen bilgisayar sistemi fakat İkinci Dünya Savaşı sonrası bir makineye dönüştü. Bilgisayarın icadı, aslında insanlığın nasıl ortak pahalar üzerine şurası olduğunu gösteren bir öyküye sahip. Bugün vazgeçilmezimiz olan bilgisayarların tarihi seyahatine yakından bakalım.
Birinci bilgisayarlar gerçek insanlardı:
- Gaspard de Prony
Evet, İngilizce bilgisayar manasına gelen Computer sözü uzun yıllar beşerler için kullanılıyordu. Ekseriyetle bayanlardan oluşan bir grup, farklı mevzular hakkında elde edilen bilgileri tertipli hale getirecek tablolar oluşturuyorlardı. Vergi hesaplamaları, savaş stratejileri, bilimsel çalışmalar ve pek çok farklı çalışma bu bilgisayar insanların oluşturduğu tablolar sayesinde yürütülüyordu.
Bu sistem, 18. yüzyılın başında Napolyon tarafından verilen bir vazifeye kadar bu halde sürdü. Napolyon Bonapart, Gaspard de Prony’yi bu sistem için bir algoritma geliştirmesi emeliyle görevlendirdi. Paris Rasathanesi’nin astronomik hesaplarını uygunlaştırmak maksadıyla kurulan bu algoritma ne kadar başarılı oldu bilinmiyor lakin bilgisayarın babası olarak anılan Charles Babbage’a ilham verdiği kesin.
Birinci bilgisayar sistemi oluşturuluyor:
- Charles Babbage
Matematikçi, filozof, mühendis ve mucit Charles Babbage insanların bilgisayar olarak kullanılmasından sıkılmış ve çok daha yanlışsız hesaplamalar yapacak bir sistem üzerinde çalışmaya başlamıştı. Dört süreçten sırf toplama ve çıkarmayı kullanarak sonlu farklar prensibi üzerinden Fark Motoru isimli bir sistem geliştirdi. Maalesef bu sistem bir makineye dönüşmedi.
Her şeye karşın Babbage pes etmedi ve bu sefer dört sürecin başka süreçleri olan çarpma ve bölmeyi kullanarak çok daha karmaşık hesaplar yapmasını hedeflediği Analitik Motoru geliştirdi. Maalesef Analitik Motoru da bir makineye dönüşmedi lakin o periyot Charles Babbage tarafından yapılan sayfalar dolusu tasarım, gerçek manada bilgisayarın ne demek olduğunun öğrenilmesini sağladı.
Babbage’ın taslaklarında bugün işlemci olarak bildiğimiz aritmetik hesaplamalar yapmak için mantıksal bir ünite, bugün programlama lisanı olarak bildiğimiz şartlı denetim yapısı, bugün bellek olarak bildiğimiz data depolama alanı vardı. Yani bugün bilgisayarları oluşturan dahili donanımların hepsi, 19. yüzyılda satır satır işlenerek taslak haline getirilmişti.
Birinci analog bilgisayar üretiliyor:
- William Thomson
Charles Babbage tarafından yaratılan lakin sadece bir taslak olarak kalan bilgisayar sistemi, fizikçi William Thomson ve kardeşi James Thomson tarafından hayata geçirildi. İki kardeş, 1876 yılında karmaşık hesaplamalar yapabilen ve muhakkak bir yerdeki gelgitleri iddia edebilen birinci analog bilgisayarı yaptılar.
Yaptıkları ikinci aygıt ise kimi diskler yardımı ile diferansiyel denklemleri entegrasyon yoluyla çözmeyi başaran daha gelişmiş bir bilgisayardı. MIT’de vazife yapan Vannevar Bush, bu birinci bilgisayarı 1928 yılında gerçek manada kusursuz hale getirdi. Diferansiyel tahlil aygıtı olarak çalışan bu alet, gerçek manada birinci bilgisayar olarak da kabul edilebilir.
Bilgisayarın icadı, İkinci Dünya Savaşı sırasında ivme kazanıyor:
- Alan Tureng
Bilgisayarın icadı bir an değil, bir süreçtir. Bu sürece atılan en değerli imzanın sahibi ise İkinci Dünya Savaşı’nda Nazilerin kripto şifrelerini çözmeyi başararak Nazilerin mağlup edilmesinde büyük rol oynayan İngiliz kahramanı Alan Tureng’dir. Alan Tureng’in trajik hayat kıssasını buradaki yazımızda anlatmıştık.
Turing, şimdi bir öğrenciyken dijital bir bilgisayarın neye benzemesi gerektiğini tüm ayrıntılarıyla çizmişti. Lakin bu bir taslak olarak kaldı. Savaş sırasında icat ettiği ikili süreçler yapabilen Otomatik Hesaplama Motoru, Nazilerin iletilerini şifrelediği Enigma kodunu çözmeyi başardı. Bu motor, birinci analog bilgisayarlar üzere tek bir fonksiyona sahip değildi. Programı değiştirilerek birden fazla fonksiyon için kullanılabiliyordu.
Dijital bilgisayarın mucidi Naziler:
- Konrad Zuse
Tıpkı İngilizler üzere Alman Naziler de teknoloji konusunda çalışmalar yapıyorlardı. Mühendis Konrad Zuse, 1941 yılında birinci dijital bilgisayar olarak kabul edilen büsbütün fonksiyonel, programlanabilir ve otomatik bir aygıt geliştirmeyi başardı. Zuse, Z3 olarak isimlendirilen bu bilgisayarı meskeninin garajında eski telefon kesimleri ile yaptı. Lakin Alman hükümeti bu aletin stratejik değeri olmadığını söyleyerek verdiği dayanağı kesti.
Birebir periyotta Amerika Birleşik Devletleri’nde John Vincent Atanasoff ve Clifford E. Berry, vakum tüpleri ile çalışan bir bir bilgisayar geliştirdiler. Yeniden tıpkı yıl İngiltere’de Tommy Flowers ve Max Newman, yeniden Nazi bildirilerini deşifre etmek gayesiyle birinci elektronik, dijital ve programlanabilir bilgisayar olan Colossus’u geliştirdiler. Lakin bunların hiçbiri Alan Turing tarafından taslağı hazırlanmış bir sisteme sahip değildi.
Ve sonunda bilgisayarın icadı tamamlandı:
Bilgisayarın icadı bir süreçtir demiştik. Bu süreç 1945 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde tamamlandı. Alan Turing tarafından belirlenen 4 temel yapıya sahip olan birinci gerçek bilgisayar Pennsylvania Üniversitesi’nde ABD ordusu tarafından gizlice yürütülen bir çalışma sonucu ortaya çıktı.
John Mauchly ve J. Presper Eckert tarafından geliştirilmiş olan ENIAC isimli bu bilgisayarın maksadı hidrojen bombasının fizibilitesini incelemekti. Bu nedenle de birden çok kere programlanabilir bir yapıya sahipti. 167 metrekarelik bir alan kaplayan bu bilgisayar, 30 ton ağırlığındaydı, 150 kilovat güç tüketiyordu ve 20 bin vakum tüpüne sahipti.
Kısa vakit sonra elektronik bellekler unutuldu, vakum tüpleri transistörlere ve sonunda mikroçiplere dönüştü. Savaş sırasında Z3 bilgisayar bir bombalama sırasında patlatıldıktan sonra tekrar yapılmasına karar verilmeseydi ENIAC birinci bilgisayar olarak kabul edebilecekti. Şayet 1998 yılında Meksikalı bilgisayar bilimcisi Raúl Rojas, Z3’ü inceleyip de Alan Turing’in izini bulmasaydı bugün Turing sisteminden haberimiz bile olmazdı.
Bilgisayarı kim icat etti sorusu üzerinden bilgisayarın icadı sürecini inceledik ve bu değerli süreçte imzası bulunan bilim insanlarından bahsettik. Şayet yüzlerce yıl evvel bir bilim insanı, bir kalem ve birkaç kağıt yardımıyla birinci taslakları çizmeseydi bugün bu yazıyı yazma ya da okuma bahtımız muhtemelen olmazdı.
