Aşı tersliği yeni bir şey değil. Her ne kadar bu periyotta toplumsal medyanın da tesiriyle daha süratli yayılsa da koronavirüs öncesinde sıhhat bakanının, kızamık aşısı yaptıranların oranının düşmesinin tasa verici olmasından bahsettiği açıklamaları kimi vakit gündemde yer buluyordu. Çocuklarını aşılatmayan ebeveynler yüzünden hadiseler son yıllarda artış göstermiş durumda.
Uzman Tabip Gökmen Özceylan‘ın Türkiye’deki aşı aykırılığıyla ilgili yönettiği bir araştırmaya nazaran, çocuklarına aşı yaptırmayan ailelerin sayısı, 2010’da 183 iken, 2017’de bu sayı 23 bine kadar çıkmıştı. Aşıların güvenliği ve aktifliği hakkında yanlış bilgileri paylaşan bu kümeler insanları siyasi, ideolojik yahut diğer nedenlerle kasıtlı olarak yanıltarak önemli bir dezenformasyon yayıyor.
Dünya Sıhhat Örgütü, aşı aykırılığını günümüzün en büyük on sıhhat tehdidinden biri saymıştır. Zira aşıya olan zıtlığın toplum nezdinde süratli bir formda yayılması salgınlara ve aşıyla önlenebilir hastalıklardan ötürü ölümlere neden oluyor. Birinci aşılama prosedürleri 11. yüzyılda Çin’de yapıldı. Çiçek hastalığı nedeniyle oluşan yaraların kabuklarından elde edilen tozlar sağlıklı çocukların burunlarından veriliyordu ve bu sayede bağışıklık kazandırılıyordu.
Bu tekniğin Batı’ya taşınması için yüzyıllar geçmesi gerekti.
1700’lü yıllarda Çin’de yapılan yolun gibisi İstanbul’da da yapılıyordu ve Osmanlı’daki Britanya büyükelçisinin eşi Mary Wortley Montagu bu usulü gözleyip Londra’ya götürmeye karar verdi.
Bu bağışıklama sürecinde çiçek hastalığının neden olduğu kabarcıklardan alınan az ölçüdeki husus, küçük bir kesikle sağlıklı şahısların derisinin altına yerleştiriliyordu. İki yılınıİstanbul’da geçiren Leydi Mary, çiçek hastalığı geçirmişti ve yüzünde hastalığın izlerini taşıyordu. Leydi Mary’nin kardeşi bu hastalık nedeniyle hayatını kaybetmişti. Leydi, İngiltere’de şimdi yapılmayan çiçek aşılamasının İstanbul’da yaygın olduğunu görünce oğlu Edward’ı aşılattı.
Londra’ya döndükten sonra üç yaşındaki kızına halkın gözü önünde aşı yaptırdı. Başlangıçta, birçok Britanyalı hekim, bu uygulamayı köylü bayanların başvurduğu bir kocakarı ilacı olarak gördü. Lakin Kraliyet Hekimler Koleji Lideri Hans Sloane, uygulamanın “insanlık için kıymetli ilerlemeler yaratacağını” söyledikten sonra İngiltere’de de çiçek bağışıklamasının önü açıldı.
Uygulama İngiltere’de ve kolonilerinde yayıldıkça direnç gösterenlerin sayısı da artmaya başladı. En dikkate bedel direnç, 1721’deki çiçek hastalığı salgınında Boston‘da ortaya çıktı. Kolonyal Amerika’daki en kıymetli entelektüel figürlerden biri olan ve gençken tıp okumuş püriten papaz Cotton Mather variolizasyon yolunu şiddetle savunuyordu. Fakat çok az Bostonlı tabip, Mather’a katılıyordu.
Boston’daki 10 tabipten sırf biri, bu riski almaya istek duymuştu. Öteki doktorlarsa Mather’ı ve savunduğu uygulamaya kuşkuyla yaklaşıyordu. Hatta Mather’ın penceresine tuğlalar fırlatıp ona “çocuk katili” diyenler oluyordu. Bu uygulama, Allah’ın iradesine saygısızlık olarak görülmüştü. Buna nazaran kimin çiçek hastalığına yakalanacağını, kimin hayatta kalacağını ve öleceğini sırf İlah belirlemeliydi. Böylelikle aşıya yönelik birinci direnişin temeli kültürel önyargı ve dinî inançla atıldı.
1790’ların sonunda, çiçek hastalığı Avrupa’yı harap etmiş, yılda yaklaşık 400 bin kişinin vefatına yol açmış, sayısız kişinin sakat kalmasına neden olmuştu. Lakin Boston’daki dirence karşın bağışıklama 18. yüzyılda yaygınlaştı.
14 Mayıs 1796’da ise çok değerli bir deney yapıldı ve çağdaş aşı ortaya çıktı.
İngiltere’nin Berkeley, Gloucestershire kasabasında çalışan Dr. Edward Jenner, kasabadaki bağışıklama süreci sırasında enteresan bir keşfe imza attı. İnekleri sağan sütçü kızlar, süreçten sonra hiçbir yan tesir göstermiyor, hastalığa yakalanmıyor ve yeniden de bağışıklık kazanıyordu.
Bu kızlar doktora sıklıkla hasta hayvanları sağarken sığır çiçeği kaptıklarını söylüyordu. Bu sayede Jenner, aşılama için çocukları direkt çiçek hastalığına maruz bırakmak yerine çok daha hafif bir hastalık olan sığır çiçeğini kullanmanın mümkün olabileceğini düşündü.
Hipotezini kanıtlamak için bir deney tasarlayan Jenner, sütçü kızlardan Sarah Nelmes’in kolundaki sığır çiçeği yaralarından aşı hususu oluşturdu ve 14 Mayıs 1796’da James Phipps isimli bir çocuğu aşıladı. Deney işe yaramıştı. Phipps, direkt çiçek hastalığına maruz kalmadan bağışıklık kazanmıştı. Böylelikle çiçek aşısı ortaya çıktı. Bununla bir arada çağdaş aşı terimi kullanılmaya başladı. İngilizcede aşı manasına gelen “vaccine” sözü, Latince’de “inek” manasına gelen “vacca” sözcüğünden türedi. Böylelikle inekler, isimsiz kahramanlar olarak aşı tarihine geçti.
1801’de, yani Jenner metoduna nazaran çiçek aşısı uygulaması başladıktan üç yıl sonra Osmanlı Devleti’nde aşı resmi siyaset haline geldi.
Çiçek aşısının uygulanması için 1885’te bir kanun çıkarıldı. Bu kanun, dünyada birinciydi ve aşı yaptırmayan bireyler askeri ve yatılı okullara alınmıyordu.
İlerleyen yıllarda bu kanuna, yeni doğan bebeklerin aşılanması, çocuğunu aşılatmayan ailelere ceza kesilmesi üzere unsurlar de eklendi. Daha sonra ise Osmanlı Devleti’nde yaşayan herkese 6 aylık, 7 yaşında ve 19 yaş sonuna kadar olmak üzere üç sefer aşılanma mecburiyeti getirildi.
Jenner’ın deneyi, bazılarını kızdırmıştı.
Bu bireyler, aşılanan bireylerin sığırlara dönüşeceğini ve bayanların büyük baş hayvanlarla aşk yaşayacağını sav ediyordu. Lakin olağan ki işin sonunda inek-insanlar ortaya çıkmadı. 1800’e gelindiğinde Avrupa’da 100.000’den fazla kişi çiçek hastalığına karşı aşılanmıştı. Fakat aşı aykırısı propagandalar hâlâ devam ediyordu.
Zarurî aşılama çiçek hastalığının neden olduğu vefatları azaltsa da hem Birleşik Krallık’ta hem de ABD’de büyük bir dirençle karşılaştı. Atlantik’in her iki yakasında bir dizi aşı tersi örgüt kuruldu. Protestolarda 80 ila 100.000 kişi, kent sakinlerinin yüzde 4’ünün çocuklarını aşılatmadığı gerekçesiyle yargılanmasına karşı yürüdü. Ellerinde Edward Jenner’ın resmi ve çocuk tabutları vardı.
Asırlarca devam eden ve 300 milyon insanı öldürdüğü varsayım edilen bu hastalık, aşılar sayesinde büsbütün yok edilmiş olmasına karşın aşı tersliği daima devam etti.
-
Kolundaki işaret nedir, anne?
-
Çiçek aşısı izi.
-
Neden bende yok?
-
Zira işe yaradı.
Aşı tersi hareket 1930’larda da gücünü korudu. Lakin bu, dünyanın aşı çağına girişine pürüz olamadı. Çiçek aşısının genel kullanımı ve çiçek hastalığından kaynaklanan ölümlerdeki bariz düşüş, öteki tehlikeli ve bulaşıcı hastalıklar için aşı geliştirme çalışmalarına yönelik ilgiyi daha da artırdı. Böylelikle dünya kuduz, difteri, tetanoz kızamık, kabakulak, çocuk felci ve öbür bir dizi tehlikeli hastalığa karşı aşıların geliştirildiği bir çağa girdi.
1970’lerde ise Britanya’da birtakım çocuklarda görülen nörolojik rahatsızlıklardan DTP aşısını sorumlu tutanlar oldu. Bir raporda 36 çocuğun difteri aşısı sonrası nörolojik eziyet çektiği argüman edildi. Aşı aykırısı bir tabip da difteride nörolojik bozuklukların ve rahatsızlıkların rapor edildiği olayları içeren bir kitap serisi yayımlayarak tartışmayı alevlendirdi.
Buna karşılık olarak, Aşı ve Bağışıklık Ortak Komitesi ulusal çocuk ensefalopati çalışmasını başlattı. Çalışma, nörolojik sorunlar yüzünden hastaneye başvuran hiçbir çocuğun durumunun, aşıyla ilgili olmadığını ortaya çıkardı. Ancak Birleşik Krallık’ta yan tesirlerden endişelenenler, DTP aşısını reddetmeye başlamıştı. Aşı uygulamasına itaat etme ve aşı yaptırma oranı, 1974’te yüzde 81’ken, 1980’de yüzde 31’e düştü.
Bu keskin düşüş, ülkede 1981-83’te büyük bir boğmaca salgınına neden oldu. Salgın 2012’de de baş gösterdi ve sadece İngiltere’de 9 bin 300’den fazla boğmaca hadisesi kaydedildi.
20. yüzyılda aşılamadaki ilerlemeler, ABD’deki çocukluk çağı boğmaca hadiselerinin azalmasını da sağlamıştı. Lakin 21. yüzyılın başlarında aşı olanların oranı azalınca olaylar 20 kat arttı ve çok sayıda mevtle sonuçlandı.
1998-2004: Andrew Wakefield’ın KKK aşısına dair otizm tezi
Britanyalı gastroenteroloji uzmanı Dr. Andrew Wakefield, 1998’de 12 arkadaşıyla birlikte tıp mecmuası Lancet’te KKK (kızamık, kızamıkçık, kabakulak) isimli karma aşıyla otizmin ilişkili olabileceğini öne süren bir makale yayımladı. Makale, KKK aşısındaki canlı virüsün bağırsak mukozasının geçirgenliğini artırarak kana, oradan da beyne geçtiğini ve otizme neden olduğunu sav ediyordu. Çalışmada yer alan 12 çocukta otizm bulgularının KKK aşılamasından bir ay sonra ortaya çıktığı tez ediliyordu.
Lakin Wakefield’ın çalışmasında önemli metodoloji sorunları vardı ve bu nedenle bilimsel çevreler tarafından kuşkuyla karşılanmıştı. Her şeyden evvel çalışma yalnızca 12 çocuk üzerinde yapılmıştı. O yıllarda Birleşik Krallık’ta ayda 50.000 çocuk KKK aşısı oluyordu. İlişkinin yalnızca 12 çocukta gösterilmesi ise dataların arka niyetli olma ihtimalini gündeme getiriyordu. Wakefield’ın çalışmasında, bilimsel deneylerde altın kriter sayılan denetim kümesi da yoktu. Yani bulgular KKK aşısı olmayan çocuklardan alınan örneklerle karşılaştırılmamıştı. Ayrıyeten bağırsaktan kana, oradan da beyne geçen zehirli hususlara yahut KKK aşısına ilişkin kalıntılara da rastlanmamıştı.
Tüm bunlara karşın makalenin bulguları basında geniş yer buldu. Ebeveynler ortasında yayılan telaş nedeniyle 1998 ve 2003 ortasında Birleşik Krallık’ta KKK aşılama oranı yüzde 92’den yüzde 80’e geriledi ve Wakefield global aşı tersliğinin simgelerinden biri oldu.
Pekala aşılar otizme neden olur mu?
2000’lerin başından itibaren, Wakefield’ın savlarını yalanlayan bir dizi bilimsel araştırma yapıldı. 2002’de Finlandiya’da yapılan bir çalışmada KKK aşısı olan 1,8 milyon çocuktan yalnızca 174 adedinde otizmle ilgisiz yan tesirler görüldüğü ve aşılamayla otizm ortasında ilişki bulunmadığı saptandı.
Danimarka’da 500 bin çocuk üzerinde yapılan bir araştırmada ise “KKK aşıları ve otizm görülme sıklığı ortasında bir ilinti olmadığı, hastalık sıklığının aşılanmış ve aşılanmamış çocuklarda birebir olduğu” saptandı. Kanada’da yapılan bir öteki araştırmada ise 28 bin çocuk incelendi. Bu çalışmada da “KKK ve otizm gelişimi ortasında bir neden sonuç bağı olmadığı” görüldü.
Zati daha sonra Wakefield isimli bu şarlatanın bir çıkar çatışması içerisinde olduğu ve bir dizi etik ihlalde bulunduğu ortaya çıktı. Örneğin, bu araştırma sırasında KKK aşısına rakip bir kabakulak aşısının patenti için müracaat yapmıştı. Böylelikle kelam konusu araştırmanın, kullanımdaki aşıyı karalama ve Wakefield’in ortağı olduğu firmanın aşısını piyasaya sürme gayesi taşıdığı saptandı. Yani büsbütün duygusal mevzular!
Bunun yanında bilimsel çalışmalarda örnek hadiselerin rastgele seçilmesi gerekirken, Wakefield’in incelediği çocuklardan 5’inin aşı üreticilerine toplu dava açan avukatın müşterileri olduğu anlaşıldı. Wakefield’in araştırma sırasında bu 5 çocuğun avukatından 50 bin sterlin aldığı ve bu maddi yardımı araştırmayla ilgili hiçbir yerde beyan etmediği ortaya çıktı.
Bu bilgilerin ortaya çıkmasının akabinde, çalışmada Wakefield’in takımında yer alan 12 tabipten 10’u çalışmadan çekildiğini açıkladı. 2010’da Lancet, kamuoyuna açıklama yaparak etik dışı uygulamalar ve sonuçların çarptırılması nedeniyle makaleyi yayından çektiğini açıkladı. Birleşik Krallık Tıp Kurulu de 24 Mayıs 2010’da Andrew Wakefield’in “doktor” unvanını geri aldı ve doktorluk yapmasını yasakladı.
Gazeteci Soner Yalçın da aşı aksiliğiyle gündemde yer alıyor.
Yalçın, Gizli Seçilmişler ve Kara Kutu isimli kitaplarıyla tartışma yaratmıştı. Bu kitaplarında Yalçın, çocukların aşıdan aldığı cıva ölçüsünün 237 grama yükseldiği, aşıların romatoit artrite ve kısırlığa yol açtığı, aşı olan bebeklerde mevt oranının daha fazla olduğu üzere savlarda bulunmuştu.
Fakat Kara Kutu’da yer alan tezlerin kaynakları araştırılmış ve kitabın kaynakçasındaki referansların bir kısmının yanlış olduğu, bir kısmının da muteber olmadığı anlaşılmıştı. Örneğin, Yalçın kızamık aşısının romatoit artritle ilişkilendirildiği tezini New England Journal of Medicine isimli bilimsel dergiye dayandırmış fakat mecmuada bu türlü bir makale yayımlanmadığı ortaya çıkmıştı.
Muharririn bebek ölümlerinin arttığına dair tezinde da tabip Neil Z. Miller’e de atıfta bulunduğu lakin Miller’ın doktor değil, muhabir olduğu ve çıkar çatışması içinde bulunduğu söz edilmişti. Benzeri formda araştırmaların, aşıların kısırlıkla bağlantılı olmadığını ortaya koyduğu lisana getirilmişti.
Bir öteki aşı aksiliği yayıcısı ise Ümit Aktaş.
İnternet sitesinde bir kutu zerdeçal kapsülünü bile 500 TL’ye satan ve işi fitoterapi olmasına karşın uzman olmadığı bir alanda delilsiz telaffuzlarda bulunan bu şahıs da belirli bir kitlenin ilgisini çekerek düzgün bir maddi kar sağlamış durumda.
Bütün bunlar sizi tatmin etmediyse aşı terslerinin tezlerine tek tek karşılık verelim ki akıllarda soru işareti kalmasın:
Bill Gates, aşılananlara çip mi takacak?
Kelam konusu argümana nazaran, koronavirüs salgını milyonlarca kişinin bedenine izlenebilir mikroçip yerleştirmek için ortaya atıldı ve tüm bunların gerisinde Microsoft’un kurucusu Bill Gates var. Lakin “aşı mikroçipi” diye bir teknoloji mevcut değil ve Gates’in gelecekte bu türlü bir projesi olduğuna dair delil bulunmuyor.
Uzmanlara nazaran Gates’e yönelik karalama kampanyasının gayesi, Kovid ve aşılar üzere hususların komplo teorileriyle ilişkilendirilmesini sağlayacak bir sembol yaratmak. Gates’in de o sembollerden biri olduğu düşünülüyor.
Koronavirüsün tehlikesi mevsimsel grip kadar mı?
Bu sav da bilimsel araştırmalarla çürütüldü. Tıp mecmuası Lancet’te yayımlanan bir araştırmada 2019’da ve 2020’de tıpkı vakit dilimi içerisinde grip ve Kovid nedeniyle hastaneye başvuran hastalar incelendi ve Kovid vefat oranının gripten yaklaşık 3 kat fazla olduğu saptandı.
mRNA diye bilinen yeni teknolojiyle üretilen Kovid aşılarının insanın DNA’sını değiştirecek mi?
mRNA aşıları hiçbir vakit bir hücrenin çekirdeğine tesir etmiyor. Bilim insanları bu aşının insan genomunu etkilemesinin ne pratikte ne de teoride mümkün olmadığını söz ediyor.
Oxford Üniversitesi’nden Jeffrey Almond, “mRNA’yı bir beşere enjekte etmek insan hücresindeki DNA’ya hiçbir tesirde bulunmaz” diyor. mRNA, bedenin kendi moleküler düzeneklerini kullanarak, hücrelere virüste yer alan proteine emsal bir protein üretmeyi öğretiyor ve bu da bağışıklık sisteminin reaksiyon vermesini sağlıyor.
Aşılarda cenin dokuları mı kullanılıyor?
Aşıların insan ve hayvan ceninlerindeki birtakım dokuları, bilhassa de akciğer dokularını içerdiğine yönelik söylentiler, “anne karnındaki 3-6 aylık bebeklerin kürtajla alınıp vücutlarının aşı çalışmaları için kullanıldığı” argümanlarına kadar varıyor.
Southampton Üniversitesi’nden Dr. Michael Head ise “Herhangi bir aşı üretim sürecinde cenin hücresi kullanılmıyor” diyor. Bu söylentilerin, aşı geliştirme süreçlerinde laboratuvarda üretilen birtakım hücrelerin de kullanılmasından kaynaklandığı düşünülüyor.
Lakin bu hücreler, embriyonik hücrelerin klonlanmasıyla oluşturuluyor. 1960’larda geliştirilen bu teknikte “bebeklerin 3 aylıkken kürtajla alınıp aşı çalışmalarında kullanılması” üzere bir durum kelam konusu değil. Uzmanlar da klonlanmış hücrelerle çalıştıklarını belirterek, bu hücrelerin “kürtajla alınmış bebeklerin hücreleri olmadığını” vurguluyor.
Aşılardaki unsurlar nitekim de ziyanlı mı?
Aşı terslerinin, aşılarda yer alan bileşiklerle ilgili iki temel tezi var. Bunlardan birincisi timerosal’in ziyanlı olduğu ve otizme yol açtığı argümanı. Timerosal, cıvanın dönüşümüyle elde edilen bir bileşik ve bir çeşit cıva bileşiği olan etil cıvadan oluşuyor. Etil cıva için yapılan araştırmalarsa hususun beyne geçmediğini ve tamamının 4 ila 9 gün içinde bedenden dışkılamayla atıldığını gösteriyor. Timerosal, kozmetik gereçleri ve göz damlalarında da kullanılıyor.
Türkiye Sıhhat Bakanlığı’nın aşı içeriğindeki hususlarla ilgili kılavuzunda, ülkemizde thiomersal diye bilinen bu unsurun otizmle münasebeti olmadığı vurgulanıyor. Cıvanın farklı bir çeşidi olan metil cıva ise bedenden fakat 50 günde atılıyor ve bu süreçte bedende birikebiliyor. Metil cıva zehirli olduğu için kullanımı yasak. Lakin timerosal içinde metil cıva bulunmuyor.
Aşı aykırısı hareketin bir başka tezi ise aşılarda adjuvan, yani tesir artırıcı unsur olarak kullanılan alüminyumun fazla ve ziyanlı olduğu. Fakat beşerler, günlük ortalama 7 ila 9 mg. alüminyumu besinler, su ve hava yoluyla alıyor. Bebekler de 6 aylık oluncaya dek anne sütünden 10 mg. alimunyum alıyor. Bir insanın ömrü boyunca aşılar yoluyla aldığı alüminyum ölçüsü ise yalnızca 4 mg. Bu alüminyumun birçok da dışkılama ve bir kısmı da idrarla bedenden atılıyor.
“İyileşme oranı” argümanı
Toplumsal medyada yer alan aşı zıddı argümanlardan birisi de, “Eğer koronavirüsten ölme oranı bu kadar az ise aşı olmak gereksizdir” niyeti. Aşı olmaya karşı beşerler, Covid-19 hastalığında güzelleşme oranının yüzde 99,97 olduğu söylenerek, koronavirüs kapmanın aşı olmaktan daha inançlı bir seçenek olduğunu ileri sürüyorlar.
Öncelikle bu “iyileşme oranı”, yani virüs kaparak güzelleşenlerin oranı gerçek değil. Oxford Üniversitesi’nden istatistik uzmanı Jason Oke, koronavirüsten enfekte olanların yüzde 99’unun kurtulduğunu söylüyor. Yani her 10 bin bireyden 100’ü ömrünü yitiriyor ve bu sayı, argüman edilenden hayli fazla.
Öte yandan Oke şunu da ekliyor: “Risk yaş aralığına bağlı olarak çok değişiyor ve Covid-19 kaynaklı olarak uzun vadede meydana gelebilecek vefatlar hesaba katılmıyor.” Yani problem yalnızca hayatta kalmaktan ibaret değil. Ölenlerin yanı sıra ağır bakıma alınanlar ve hastalığın uzun vadeli tesirlerini yaşayanlar da kelam konusu.
Sıhhat sistemlerinin kapasitesinin aşılması, öteki hastalık ve yaralanmalardan muzdarip hastaların uygunlaştırılması konusundaki imkanları da kısıtlıyor. Londra Hijyen ve Tropik Tıp Okulu’ndan Prof. Liam Smeeth, toplam vefat oranına odaklanmanın aşılarla ilgili temel noktayı kaçırdığını belirterek, aşı olmanın diğerlerini korumak için atılması gereken bir adım olduğunu kaydediyor.
Covid-19 aşısı birtakım gençlerde kalp iltihaplanmasına mı sebep oluyor?
CDC, iltihaplanmalara aşının neden olduğuna hükmetmiş değil. Araştırmalar devam ediyor. Olağandan fazla kalp iltihaplanması olayı bulunmuyor. Bu risk Covid-19’un neden olabileceği risklerden çok daha hafif, yani aşının yararları ağır basıyor. Üstelik bu durum tedavi edilebiliyor.
Kimi bireylerin kollarına mıknatıs yapışmasının nedeni Covid-19 aşıları mı?
Bilim insanları, kimi şahısların derilerine manyetik cisimlerin yapışmasını, derilerinin yapısından kaynaklı sürtünmeye bağlıyor. Aşılarla bir ilgisi yok.
Koronavirüs daima mutasyona uğradığı için aşılar işe yaramayacak mı?
Virüsün mutasyona uğradığı en makus senaryoda bile, aktifliği kanıtlanan aşılar hastalığın yayılımını durdurma manasında olumlu bir tesir yaratma potansiyeline sahip.
Aşıdaki luciferase enzimi genlerimizi mi değiştirecek?
Covid-19 aşılarındaki luciferase enziminin genlerimizi değiştirip insanları radyo dalgaları toplayan antenlere dönüştüreceği savlarının bilimsel desteği yok.
Covid-19 aşısı nasıl oldu da bu kadar kısa müddette bulundu?
Covid-19 aday aşılarının süratlice bulunmasının birtakım nedenleri olduğu açık, lakin bu küresel bir komplodan değil, salgının kendine has şartları ile çağın imkanlarından kaynaklı.
Aşılar kısırlığa mı neden oluyor?
Araştırmalara nazaran aşılanan bireylerin kısırlık oranları değişmiyor. Bilakis sperm kalitesinde artış saptandı.
Covid-19 aşısı olanlar bir daha kan veremeyecek mi?
Covid-19 aşısı olanlar kan verebiliyor. Kızılay, aşı olduktan yedi gün sonra semptom göstermeyen şahısların bağışlarını kabul ediyor.
Aşı aksileri aşılarla ilgili sahiden mantıklı bir şeylere karşı çıkmak istiyorlarsa aşı patentinin ortadan kalkması için gayret gösterebilirler.
Ortak bir havuzdan ortak aşı üretimi yapılarak şirketlerin/ülkelerin aşıları yerine “dünyanın aşıları” üretilebilir. Daha sonra da öncelikli kümelere nazaran aşı dağıtımı yapılabilir. Afrika’da aşı olmayan sıhhat çalışanları ve yaşlılar dururken, öteki ülkelerde 15-45 yaş ortası, hastalıktan çok etkilenmeyen nüfusun aşılanması etik değil. Bu üzere sıkıntılara yönelmek aşı aykırıları için çok daha mantıklı bir tercih olacaktır.
İtalya’da son altı ayda Covid-19 nedeniyle hayatını kaybedenlerin yüzde 99’unun aşısını tamamlamamış bireyler olduğu açıklandı.
Misal bilgiler Türkiye dahil başka ülkelerden de geldi.
Aşı olmadığınız sürece kısıtlamaların tekrar getirilmesi gündem olabilir ve bu bencilliğiniz yüzünden aşı olanların da karantinaya, kısıtlamalara yine maruz kalmasına neden olabilirsiniz. Üstelik ne kadar geç aşı olursanız dirençli varyantlar da artacaktır, yaydığınız bilgi kirliliğiyle başlarını da etkileyerek insanları hayatından ediyorsunuz.
Kaynaklar: History of Vaccines, Verywell Health, Science News, Independent Türkçe, Teyit, Yalansavar, BBC Türkçe, Sarkaç, Wikipedia
