Sokakta yürürken, bir kafede otururken yahut parkta dolaşırken, yani kısaca çok fazla insanın olduğu bir yerdeyken bazen içimizi bir huzursuzluk kaplar. Başta sebebini anlayamayız ve bu bizi daha da huzursuz yapar.
Sonra içimize bir his doğar: ‘İzleniyor muyum?’ Hepimiz bu durumu yaşamışızdır. Bir yerlerde otururken iki çift gözün biz göremesek bile bizlere dikildiği hissi. İşin asıl garip yanı bu his %90 oranında karşılığını da bulur, sahiden birileri bizi gözetliyordur. Pekala birinin bizi izlediğini nasıl fark edebiliyoruz? Bugün bu soruyu yanıtlayacağız.
Bunun sebebi insanların ortak bir sağduyuya sahip olması olabilir
Nörolojik araştırmalara nazaran beyin hücrelerinin görüşü algılama düzeyi hayli keskin. Şayet birisi bakışlarını sizden birazcık bile çevirirse bu his çabucak kayboluyor. Bilim beşerlerine nazaran bakışları algılamak çok karmaşık bir hudut ağının eseri.
Yapılan çalışmalarda şimdi insanlarda bu algıyı hangi hudut ağının denetim ettiği keşfedilemedi lakin beyindeki tehditleri algılayan amigdala kısmının bakışları algılama ile alakalı olduğu düşünülüyor. Bunun sebebi ise karşımızdaki bir insan bir şeye dikkatini çevirdiği vakit bizim de otomatik olarak o istikamete gerçek bakmamız.
Bunun tek sebebi ise yalnızca geçmişten gelen avcılık içgüdülerimiz değil, beşerler olarak sağduyulu olan varlıklar olmamız. Beşerler küme halindeyken muazzam bir sağduyuya sahip olurlar ve birebir şeyleri hissedip düşünebilirler ve bu durum tarih öncesi atalarımızdan beri olan bir şey. ‘Bunlardan neden bahsediyorsun Webtekno Beyefendi?’ diyebilirsiniz, şu yüzden:
Bilim dünyasının bir bölümüne nazaran birinin sizi izlediğini hissetmenizin sebebi bu sağduyu ve insanların birbiriyle tıpkı hislere sahip olabilmesi. İnsanlık olarak tarih öncesinden beri gelişimimiz, toplumsal tabiatımız ve işbirlikçi yapımız bu hissi algılamamıza sebep oluyor olabilir.
Gözün yapısı da büyük bir rol oynuyor
Bir evvelki altbaşlıkta oburlarının bakışlarını algılamanın beyindeki nörolojik bir süreçle alakalı olduğundan bahsetmiştik lakin olay yalnızca beyinden ibaret değil. Gözlerimiz de bizlere yöneltilen bakışları sezmek için özel olarak biçimlendirilmiş.
İnsanların göz yapısı çabucak hemen tüm öteki canlılardan farklıdır. Göz bebeğini çevreleyen sklera alanı çok büyüktür ve büsbütün beyazdır ki bu da diğerlerinin bakış istikametini ayırt etmeyi kolaylaştırır. Birçok hayvanın sklerası insanların bilakis daha küçüktür ve göz bebeği gözün daha büyük bir kısmını kaplar, bu sayede avlarından bakışlarını gizleyebilirler. İnsanlarda durum bu türlü olmadığı için biz bakışları farkında olmasak da sezebiliyoruz.
Tam olarak birinin bize baktığını nasıl hissedebiliyoruz?
İnsan gözü bakışları kolay algılamak için optimize edildiğinden ötürü birinin bize bakıp bakmadığını anlamak bizim için ekseriyetle kolaydır. Örneğin, trende tam karşınızda oturan biri size bakıyorsa, direkt onlara bakmadan bakışlarının tarafını sezebilirsiniz. Bu çeşit bakışları sırf merkezi görüş noktamızın dört derece çapında tespit edebiliyoruz.
Alışılmış direkt olarak dört derecelik açı içerisinde olmasına da gerek yok. Çevresel görüş açısında birinin bize baktığını anlayabilmek için beynimiz birkaç ögesi da birleştirebilir. Örneğin insanların başlarının gördüğümüz son durumunu yahut hareketini (bize hakikat dönmesi gibi) beynimiz birleştirerek bize bakıyormuş hissi verebilir.
Potansiyel izleyici karanlıktayken yahut güneş gözlüğü taktığında da baş yahut beden hareketlerini beynimiz birleştirdiği için sezebiliyoruz. Doğal bu his her vakit hakikat diye bir şey yok. Birtakım durumlarda insanların öteki insanların onlara bakma mümkünlüğünü abarttığı ortaya çıktı. Burada daha evvel bahsettiğimiz beynin tehdit algılama kısmı olan amigdala devreye giriyor ve o denli olmasa bile biri bizi izliyormuş izlenimi yaratıp muhtemel tehditlere hazırlıyor.
Pekala gerimizdeki birinin bizi izliyormuş hissi ne?
Pekala ya görüş alanınızın dışındaki, örneğin gerinizdeki birinin bizi izlediği hissi ne o vakit? Bunu hissetmek hakikaten mümkün mü? Bu aslında uzun vakittir bir bilimsel araştırma konusu. Kimi araştırmalar insanların %94’ünün üzerlerinde bir bakış hissettiklerini ve nitekim izlendiklerini öğrenmek için gerilerini döndüklerini ve onları takip eden birini bulduklarını aktarıyor.
Bu aslında bir bilinçsiz bir önyargıdır. Şayet izlendiğinizi hissederseniz ve denetim etmek için arkanızı dönerseniz görüş alanınızdaki öbür biri etrafınıza baktığınızı fark edebilir ve bakışlarını size çevirebilir, dediğimiz üzere beşerler sağduyulu varlıklardır. Arkanızı döndüğünüzde gördüğünüz bireyle bakıştığınızda bu kişinin başından beri size baktığını varsayıyorsunuz.
Aslında olay bundan ibaret. Bu usul durumlar, etrafınıza baktığınız ve size bakan birini bulamadığınız durumlardan daha akılda kalıcıdır. Bu yüzden şayet bir daha göremediğiniz birinin sizi izlediğini hissederseniz unutmayın ki zihniniz size oyun oynuyor olabilir.
